Αναδημοσιεύουμε από το περιοδικό αντιτετράδια της εκπαίδευσης, τ.133, φθινόπωρο 2022, ένα εκτενές απόσπασμα από το άρθρο του Γιώργου Τσιάκαλου με τίτλο “Σκηνές από την επέλαση της βαρβαρότητας” και υποθέματα “2020: 2500 χρόνια από τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας; Το διεθνές ρεζίλεμα”, “Επίσκεψη στην Ακρόπολη, Μάιος 2021”, “Τιμήθηκε το 2020 ο Περικλής ή ο Διοπείθης;”, “Η εξαφάνιση της καλοκαγαθίας από το Λύκειο μέχρι το τελευταίο ίχνος” και “Επίλογος”. Προσώρας επιλέγουμε να παρουσιάσουμε το “Τιμήθηκε το 2020 ο Περικλής ή ο Διοπείθης;” και το “Επίλογος”, καθώς το κείμενο είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον και, με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, ο εξοβελισμός των καλλιτεχνικών μαθημάτων από το Λύκειο γίνεται πάλι δραματικά επίκαιρος.

γράφει ο Γιώργος Τσιάκαλος

Τιμήθηκε το 2020 ο Περικλής ή ο Διοπείθης;

Μάιος 2019. Βρίσκομαι στο Νέα Μουσείο της Ακρόπολης, δίπλα μου μαθήτριες και μαθητές με δύο εκπαιδευτικούς ενός επαρχιακού Λυκείου, όπως έμαθα αργότερα.

Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον να παρακολουθείς μαθήτριες και μαθητές στις επισκέψεις τους σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, επειδή μόνον τότε αντιλαμβάνεσαι τη σημασία, που έχει η προετοιμασία στο σχολείο για το ενδιαφέρον και το σεβασμό των εκθεμάτων. Άλλωστε, το ίδιο ισχύει για τις επισκέψεις σε πινακοθήκες, σε θέατρα και σε εκδηλώσεις σε μέγαρα μουσικής. Η επίσκεψη ενός μουσείου φέρνει αποτελέσματα, κυρίως, όταν συνδέεται με μια πληροφόρηση (που προηγείται) και μια συζήτηση (που ακολουθεί), ώστε η πληροφόρηση, σε συνδυασμό με το βίωμα του μουσείου και τη συζήτηση, να γίνει γνώση, στάση ζωής και συμπεριφορά. Στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι φανερή η πολύ καλή προεργασία των δύο εκπαιδευτικών, η μία καθηγήτρια Πολιτικής Παιδείας και η άλλη των Εικαστικών. Πληροφορούμαι, ότι από κοινού έκαναν την προετοιμασία, έχοντας στόχο να διερευνήσουν με τα παιδιά την έννοια «καλός κ’ αγαθός», ως ενότητα των δύο. Ρίχνουν το βάρος τους στο να κατανοήσουν οι μαθητές και οι μαθήτριες, ότι το καλός καγαθός δεν είναι μια γενική προτροπή δίπλα σε πολλές άλλες, αλλά είναι αξίες, που στην Αθήνα του Περικλή βρίσκονταν στην κορυφή του συστήματος αξιών της κοινωνίας.

Αξίες είναι πρότυπα ζωής, βιωμένες καθορίζουν τόσο τις μεγάλες όσο και τις μικρές αποφάσεις των ανθρώπων, καθορίζουν τόσο την καθημερινότητα όσο και τη στάση απέναντι στα μεγάλα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα Το καλός καγαθός, διακρίνει τον Αθηναίο πολίτη εκείνης της εποχής από τους υπηκόους ή πολίτες όλων των άλλων κοινωνιών στην Ιστορία μέχρι σήμερα. Μαζί με το «αληθές» δημιουργούν το ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη της φιλοσοφίας και την ανάδειξη κορυφαίων φιλοσόφων.

Τα παιδιά είναι ενθουσιασμένα, η συζήτηση, που θ’ ακολουθήσει στο σχολείο, έχει ήδη ξεκινήσει στο μουσείο με πολύ καλούς οιωνούς. Όμως μέσα στον ενθουσιασμό ακούγονται και οι δύο γνωστές φράσεις, που συχνά συνοδεύουν μια προκατειλημμένη εθνική υπερηφάνεια, «όταν εμείς χτίζαμε Παρθενώνες, οι ξένοι…» και «όταν οι Έλληνες είμαστε ενωμένοι, μεγαλουργούμε», και ξαφνιάζονται τα παιδιά στην παρατήρησή μου, ότι ούτε τότε ήμασταν ενωμένοι, σε ό,τι αφορά στον Παρθενώνα και στη φιλοσοφία. Έτσι, έμαθαν για τον Διοπείθη και τα έργα του στην εποχή του «Χρυσού Αιώνα» των Αθηνών και ίσως να διάβασαν αργότερα το ιστορικό μυθιστόρημα του Άγγελου Βλάχου Ο κύριος μου ο Αλκιβιάδης (Εκδόσεις της ΕΣΤΙΑΣ), που πρότεινα να διαβάσουν, καθώς εκεί περιγράφεται η εποχή του Περικλή και παρεμπιπτόντως οι θέσεις και ο ρόλος του Διοπείθη.

Ο Διοπείθης αναφέρεται από τους ιστορικούς ως “εξηγητής” ή “χρησμολόγος”. Οι εξηγητές, που μόνον οι ευπατρίδες μπορούσαν να γίνουν, δηλαδή οι ανήκοντες σε αριστοκρατικές οικογένειες, ερμήνευαν τους χρησμούς των μαντείων και γνωμοδοτούσαν σε θέματα θρησκευτικής τελετουργίας. Υπήρχαν δύο κατηγορίες, α) «εξηγηταί υπό του δήμου καθεστάμενοι» και β) «εξηγηταί πυθόχρηστοι» (δηλαδή επιλεγμένοι από το

Μαντείο των Δελφών). Κατά κανόνα οι εξηγητές ήταν συντηρητικοί, συμπορεύονταν με τους πολιτικούς αντιπάλους της δημοκρατίας, τους ολιγαρχικούς, και αντιτάχθηκαν με διάφορους τρόπους στα έργα της Ακρόπολης, κατηγορώντας τον Περικλή ότι παρανομούσε, επειδή χρησιμοποιούσε για την κατασκευή τους χρήματα του κοινού ταμείου της Συμμαχίας της Δήλου, τα οποία είχαν αποκλειστικό προορισμό την προετοιμασία του πολέμου κατά των Περσών (κυρίως με την κατασκευή περισσότερων πολεμικών πλοίων).

Ο Διοπείθης ανήκε στους πυθόχρηστους και ήταν ένας από τους πιο φανατικούς αντιπάλους -εχθρός, στην πραγματικότητα- του Περικλή και των ανθρώπων που βρίσκονταν κοντά του. Το όνομά του συναντάται συχνά σε κωμωδίες της εποχής, όπου γίνεται στόχος εξαιτίας του κακού χαρακτήρα του. «Δωροδόκος», «υπομανιώδης», «παραμαινόμενος» ήταν ορισμένοι από τους χαρακτηρισμούς που του αποδίδονταν, με τον Αριστοφάνη να τον περιγράφει ως «την ενσάρκωση του φανατισμού» (την ψυχήν εμπλησάμενος Διοπείθους)1*. Όμως ο Διοπείθης έμεινε στην Ιστορία για ένα ψήφισμα που εισηγήθηκε στο Δήμο και κατάφερε να γίνει νόμος, το Ψήφισμα περί Ασεβείας. Με το νόμο αυτό μπορούσαν να οδηγηθούν στο δικαστήριο όσοι/ες δίδασκαν ιδέες που ήταν βλάσφημες για τους θεούς ή θεωρίες για τα ουράνια σώ-

ματα που δεν ταίριαζαν με την άποψη ότι αυτά ήταν θεοί (εισαγγέλλεσθαι τους τα θεία μη νομίζοντας ή λόγους περί των μεταρσίων διδάσκοντας). Δεν αφορούσε στις ιδέες που είχαν το δικαίωμα να τις έχουν στην προσωπική τους ζωή, αλλά στη διδασκαλία των ιδεών. Ο νόμος εφαρμόστηκε αμέσως μετά την ψήφισή του εναντίον του Αναξαγόρα, στενού φίλου του Περικλή. Κατά τον Πλούταρχο η πρόταση του νόμου είχε στόχο να χτυπήσει τον Περικλή μέσω της καταδίκης του Αναξαγόρα (απερειδόμενος εις Περικλέα δι’ Αναξαγόρου υπόνοιαν). Πράγματι, ο φιλόσοφος μηνύθηκε από δύο επιφανείς αντιπάλους του Περικλή, τον Θουκυδίδη και τον Κλέωνα, και καταδικάστηκε σε θάνατο, επειδή πρέσβευε ότι ο ήλιος είναι «διάπυρος λίθος» και ότι παρόμοια ισχύουν για τα άλλα ουράνια σώματα. Αργότερα καταδικάστηκαν πολλοί άλλοι φίλοι του Περικλή, ανάμεσά τους ο Πρωταγόρας, επειδή δήλωνε «Για τους θεούς, δεν μπορώ να ξέρω ούτε αν υπάρχουν ούτε αν δεν υπάρχουν, ούτε ποια είναι η μορφή τους. Γιατί πολλά πράγματα εμποδίζουν τη γνώση». Όλοι τους σώθηκαν, επειδή με τη βοήθεια φίλων τους κατάφεραν να φύγουν έγκαιρα από την Αθήνα. Με το νόμο περί ασεβείας του Διοπείθη καταδικάστηκε σε θάνατο και ο Σωκράτης, ο οποίος όμως αρνήθηκε να φύγει και προτίμησε να πιει το κώνειο.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουν οι μαθητές και οι μαθήτριες ότι ο «απαράμιλλος», όπως λένε σε επίσημες ομιλίες, πολιτισμός των αρχαίων δεν ήταν αποτέλεσμα του γεγονότος, ότι τότε «οι Έλληνες ήταν ενωμένοι»,2* ήταν αποτέλεσμα της επικράτησης της δημοκρατίας απέναντι στον αυταρχισμό των ολιγαρχικών, ήταν η επικράτηση «του καλού, του αγαθού και του αληθούς», ως βάση του πολιτισμού και

ως σκοπός της Παιδείας. Και να γνωρίζουν βέβαια ότι δεν συμμερίζονταν όλοι τις αρχές της δημοκρατίας και την αξία του τρίπτυχου «το καλόν, το αγαθόν, το αληθές». Αυτό ίσχυε τότε και ισχύει επίσης τώρα. Η χρήση της φράσης ότι «οι Έλληνες μεγαλουργούμε, όταν είμαστε ενωμένοι» από τους εκάστοτε κυβερνώντες έχει έναν σκοπό: να υπονομεύσει, να καταπιέσει και να εξαφανίσει τη διαφορετική άποψη, ουσιαστικά τη δημοκρατία.

Ποιος τιμήθηκε, λοιπόν, το 2020 από την ελληνική κυβέρνηση στις εκδηλώσεις για τα δήθεν 2500 χρόνια από τη μάχη των Θερμοπυλών και τη Ναυμαχία της Σαλαμίνας; ο Περικλής ή ο Διοπείθης; Είναι φανερό, ότι «τιμώ τον Περικλή» σημαίνει «υιοθετώ το καλός καγαθός» ως βάση του πολιτισμού και σκοπό της Παιδείας, αν είμαι εχθρικός σ’ αυτό, τότε τιμώ τον Διοπείθη. Η ελληνική κυβέρνηση τίμησε τον Διοπείθη όσο κανείς άλλος μέχρι σήμερα στον κόσμο, αφαιρώντας το καλοκαίρι του έτους 2020 από το Λύκειο όλα τα μαθήματα που υπηρετούν το στόχο «καλός καγαθός».

Επίλογος

Πέρασαν ήδη δεκαπέντε χρόνια από την ημέρα που επισκέφθηκα την έκθεση «Πολύχρωμοι Θεοί – Ο γεμάτος χρώματα κόσμος των Αρχαίων Ελλήνων» στο Hamburger Museum für Kunst und Gewerbe του Αμβούργου 13*. Παρών στην έκθεση και το παιδί της πόλης, ο Gottfried Semper, με τα δικά του σκίτσα. Ήταν η πρώτη έκθεση, όπου αρχαία γλυπτά (ανακατασκευές και εκμαγεία) παρουσιάστηκαν στα αρχικά τους χρώματα.

Γεμάτη η αίθουσα με σχολικές τάξεις κάθε μέρα. Βλέπεις, εκεί οι τέχνες είναι παρούσες σε όλες τις βαθμίδες

της εκπαίδευσης, τότε και τώρα.

Πέρασαν δύο χρόνια από τότε που εξοβελίστηκαν οι Τέχνες από τα ελληνικά Λύκεια.

Σε άλλες χώρες οι μαθητές και οι μαθήτριες των Λυκείων απολαμβάνουν ακόμη και «τον γεμάτο χρώματα κόσμο των Αρχαίων Ελλήνων», φωτεινός και πολύχρωμος ο δικός τους κόσμος.

Εδώ, γκρίζος ο κόσμος, ούτε το λευκό μάρμαρο πια για τα δικά μας παιδιά του Λυκείου. Ούτε θέατρο. Ούτε μουσική. Ούτε ζωγραφική. Ούτε σχέδιο. Ούτε Ιστορία της Τέχνης.

Εδώ, η επέλαση της βαρβαρότητας. Πόσο καιρό ακόμη;

Σημειώσεις

1*. Ernst Wüst HEKTOR UND POLYDAMAS: Von Klerus u. Staat in Griechenland. Rheinisches Museum für Philologie, Neue Folge, 98. Bd., 4. H. (1955), pp. 335-349, εδώ σ. 347-348

2*. Τη φράση χρησιμοποίησε και ο πρωθυπουργός στην ομιλία του τον Οκτώβριο του 2019, προκαλώντας τη δημόσια παρατήρηση της Αρβελέρ, η οποία «με τον ευθύ λόγο που τη διακρίνει είπε πως «ο Δημάρατος δεν είχε δίκιο για τους Έλληνες όταν έλεγε πως όταν βρεθούν μπροστά τον ξένο γίνονται μία γροθιά, γιατί ο Ξέρξης πέρασε όλη τη Βόρεια Ελλάδα αμαχητί», όπως αναφέρεται σε Δελτίο Τύπου με τίτλο «Θερμοπύλες και Σαλαμίνα – Ο θρίαμβος της θέλησης» https://www.thermopylaesalamis2020.gr/%CE%B8%CE%B5%CF%81%CE%BC%CE%BF%CF%80%CF%8D%CE%BB%CE%B5%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%83%CE%B1%CE%BB%CE%B1%CE%BC%CE%AF%CE%BD%CE%B1-%CE%BF-%CE%B8%CF%81%CE%AF%CE%B1%CE%BC%CE%B2%CE%BF%CF%82-%CF%84%CE%B7/

Να συμπληρώσουμε, ότι στο πλευρό των Περσών πολεμούσαν πολλές ελληνικές πόλεις από την Ιωνία και τα νησιά με μεγάλο αριθμό πλοίων.

3*. Από τις 4 Απριλίου έως τις 12 Αυγούστου 2007. Κάποια από τα εκθέματα της έκθεσης εκτίθενται στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης.

*φωτογραφία αρχείου

πηγή: αντιτετράδια της εκπαίδευσης, τ. 133, φθινόπωρο 2022, από την “Εικαστική Παιδεία”, τ. 38