Του Γιώργου Κ. Καββαδία

Άλλη μια  «ξεχωριστή» επέτειος για την επανάσταση του 1821. Και οι στίχοι του ποιητή πάντα επίκαιροι.

«Όχι πια λόγια, όχι τα μάταια,

τα τριμμένα λόγια … Φτάνουν πια τα

λόγια, αδερφοί μου, τα τριμμένα

τα μάταια λόγια, όποιου Έπους!»

(Α. Σικελιανός)

Είναι αλήθεια ότι μέσα από τις ωραιολογίες των πανηγυρικών της ημέρας και τις τυπικές τελετές, μέσα σε ένα τεχνητό κλίμα εθνικής έξαρσης που διευκολύνει την έντονη ενεργοποίηση του συναισθήματος και τον παραγκωνισμό της κριτικής σκέψης, οι ιστορικές αλήθειες κλειδώνονται στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και αντικαθίστανται από εθνικούς μύθους και στερεότυπα. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 24 Φεβρουαρίου 1821 κυκλοφόρησε ο Υψηλάντης την περίφημη προκήρυξή του “Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος”, όμως η έναρξη του Αγώνα ταυτίστηκε με τη γιορτή του Ευαγγελισμού, με διάταγμα του Όθωνα, το 1838, και η Εκκλησία βρέθηκε να διεκδικεί άλλη μια φορά τη σωτηρία του έθνους.

Παρόλα αυτά σήμερα η κυρίαρχη τάση συγγραφής της επίσημης Ιστορίας είναι μια νέα σύνθεση εθνοκεντρικού και ευρωκεντρικού προσανατολισμού στο πλαίσιο του κοσμοπολιτισμού της Νέας Τάξης Πραγμάτων έρχεται να αντικαταστήσει την «εθνική μυθολογία». Τόσο η εθνικιστική, όσο και η κοσμοπολίτικη προσέγγιση της Ιστορίας «ξεχνούν» ότι η επανάσταση του ΄21 ξεκίνησε από τα φτωχά λαϊκά στρώματα παρασύροντας στη συνέχεια το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού λαού. Με το να εξωραΐζουμε πρόσωπα και κοινωνικές ομάδες που δυνάστευσαν και ταλαιπώρησαν τον λαό, δεν προσφέρουμε στην αυτογνωσία του λαού μας. Η Τουρκοκρατία εξέθρεψε κοινωνικές τάξεις με συγκρουόμενα και ανταγωνιστικά συμφέροντα, εκμετάλλευση και καταπίεση. Γι’ αυτό η επανάσταση του 1821, εκτός από εθνική υπήρξε και βαθύτατα κοινωνική. Αντίθετοι στην επανάσταση στάθηκαν ο ανώτερος κλήρος, οι Φαναριώτες και οι κοτζαμπάσηδες στην πλειονότητά τους, στους οποίους οι Τούρκοι είχαν παραχωρήσει μια σειρά προνομίων που τους εξασφάλιζαν πλουσιοπάροχη ζωή. «Η προστασία της οθωμανικής κυβερνήσεως», γράφει ο ιστορικός Φίνλεϊ, «δημιούργησε μια ελληνική αριστοκρατία διοικητικών οργάνων και φοροεισπρακτόρων (…) Η ηθική και πολιτική θέση τούτης της τάξης αποδόθηκε άριστα με την ονομασία τους σαν είδος «χριστιανών Τούρκων». Ασφαλώς και υπήρξαν λαμπρές εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν τον κανόνα. Η αλήθεια είναι ότι πολλοί απ’ αυτή την «αριστοκρατία», μόλις είδαν ότι η Επανάσταση παίρνει παλλαϊκό χαρακτήρα, έσπευσαν να ενταχθούν σ’ αυτήν, όχι βέβαια για να τη βοηθήσουν να πραγματοποιήσει τους σκοπούς της, αλλά για να την καθοδηγήσουν και να την κατευθύνουν σύμφωνα με τα συμφέροντά τους δημιουργώντας ένα κράτος εχθρικό προς τις λαϊκές τάξεις και στρώματα.

Η Επανάσταση του 1821, με πρωτοπορία την ανερχόμενη, προοδευτική εμπορική τάξη, ραχοκοκαλιά τα αγροτικά στρώματα, τους βιοτέχνες, εργάτες της πόλης και οπλισμένο χέρι τους κλέφτες, είχε απέναντί της τον στρατιωτικό μηχανισμό της Τουρκίας, το ντόπιο κατεστημένο και τον ανώτερο κλήρο (το 1/3 των κτημάτων στα 1830 είναι στα χέρια της Εκκλησίας, ενώ οι Έλληνες κοτζαμπάσηδες έχουν περισσότερα από τους Τούρκους), αλλά και τις μεγάλες δυνάμεις που ήθελαν να λυθεί το Ανατολικό Ζήτημα σύμφωνα με τα δικά τους συμφέροντα. Η ανερχόμενη αστική εμπορική τάξη, η ισχυρή επίδραση των ιδεών της Γαλλικής Επανάστασης, η βαριά φορολογία στα φτωχά αγροτικά, λαϊκά στρώματα από το οθωμανικό κράτος, ήταν τα στοιχεία που δημιουργούν το υπόβαθρο της Επανάστασης.

Η Επανάσταση του 1821 ξέσπασε σε συνθήκες δύσκολες. Η «Τετραπλή Συμμαχία» Αυστρίας, Ρωσίας, Αγγλίας, Πρωσίας ήταν μια πραγματικότητα, η οποία σύμφωνα με το συνέδριο της Βιέννης (1814 – 1815) θα λειτουργούσε ως «διαρκές Συνέδριο», ώστε οι «μεγάλοι» της εποχής να παρακολουθούν τις εξελίξεις και να καθορίζουν τις τύχες των λαών. Η παλιά φεουδαρχία και τα ανώτερα αστικά στρώματα συμμάχησαν στην κατάπνιξη των φιλελεύθερων και επαναστατικών δυνάμεων της εποχής (καρμπονάροι, γιακωβίνοι), με πρωταγωνιστή τον καγκελάριο της Αυστρίας Μέτερνιχ, που μαζί με τον τσάρο Αλέξανδρο της Ρωσίας και την Πρωσία ίδρυσαν παράλληλα την Ιερή Συμμαχία, που λειτουργούσε ως χωροφύλακας με στόχο την ένοπλη καταστολή των εθνικοαπελευθερωτικών και κοινωνικών κινημάτων.

Ζήτω η επανάσταση του 1821 | Alfavita

Η Επανάσταση του ’21 πέρασε πολλές δύσκολες στιγμές. Κινδύνεψε ακόμα και να συντριβεί. Όχι μόνο γιατί ο κατακτητής ήταν ανελέητος, αλλά και γιατί οι κοτζαμπάσηδες, οι μεγαλοκαραβοκυραίοι, οι Φαναριώτες συκοφαντούσαν τους Φιλικούς, συνωμοτούσαν σε βάρος των λαϊκών αγωνιστών, που μαζί με την εθνική λευτεριά ζητούσαν και κοινωνική δικαιοσύνη. Δε δίστασαν μάλιστα να καταφύγουν σε διώξεις και δολοφονίες λαϊκών ηγετών, όπως του Αντ. Οικονόμου, του Μελέτη, του Οδ. Ανδρούτσου, αλλά και αργότερα να φυλακίσουν τον Κολοκοτρώνη, να διώξουν τον Μακρυγιάννη κ.ά. Κατέφυγαν ακόμα και σε εμφύλιους πολέμους, σπρωγμένοι από τους  Άγγλους «κηδεμόνες» και άλλους «προστάτες».

Το νεοσύστατο κράτος δημιουργήθηκε υπό την κηδεμονία των Μεγάλων Δυνάμεων, που ορίστηκαν ως «προστάτιδες» και ήταν παρούσες σε κάθε βήμα και σε κάθε επιλογή του, με την ανοχή και την ενεργητική στήριξη της ίδιας της τσιφλικάδικης και της αστικής τάξης και των εκπροσώπων της που δέθηκαν σε ένα κουβάρι μαζί τους, προδίδοντας στην ουσία τούς αγώνες και τις θυσίες του λαού.

Πέρα, όμως, από τα δεσμά της «προστασίας»  που σημάδεψαν τη δημιουργία του νέου κράτους, τα εξωτερικά δάνεια έπαιξαν έναν καθοριστικό ρόλο  για να αλυσοδεθεί η χώρα στα δίχτυα του ξένου κεφαλαίου και των κυβερνήσεών του. Η θηλιά στο λαιμό της χώρας μπήκε πριν καλά-καλά αποκτήσει κρατική υπόσταση με τα λεγόμενα κατά ειρωνικό τρόπο “δάνεια της ανεξαρτησίας” το 1824 και 1825. Συνάφθηκαν με Άγγλους τραπεζίτες με όρους όχι απλά τοκογλυφικούς, αλλά ληστρικούς. Δέχτηκαν μάλιστα να δεσμεύσουν τη μοναδική περιουσία της χώρας, τα εθνικά κτήματα και τα εθνικά έσοδα, λειτουργώντας ως υπηρέτες των ξένων προστατών. Τα δάνεια αυτά τα χρώσταγαν και οι επόμενες γενιές κι έτσι όπως διασπαθίστηκαν οδήγησαν στην πρώτη πτώχευση το 1827 δίνοντας στις Μεγάλες Δυνάμεις την αφορμή να επέμβουν στα εσωτερικά της χώρας που σπαρασσόταν από τις έριδες των αστοκοτζαμπάσηδων που χωρισμένοι σε αγγλόφιλους, γαλλόφιλους και ρωσόφιλους αιματοκυλούσαν το λαό.

Η μη εξυπηρέτηση των τοκοχρεολυσίων οδήγησε τη χώρα σε νέα πτώχευση το 1843 και πιέσεις από τις «εγγυήτριες»  δυνάμεις για επιβολή αυστηρών οικονομικών μέτρων, γεγονός που μαζί με τον απολυταρχισμό του Όθωνα οδηγεί σε λαϊκό ξέσπασμα στις 3 Σεπτέμβρη 1843 που ζητά Σύνταγμα και απαιτεί την έξωση του Όθωνα.  Η ιστορία της χώρας από κει και πέρα είναι μια διαρκής σειρά επεμβάσεων, καλυμμένων και ανοιχτών, των Μεγάλων Δυνάμεων που -στο πλαίσιο του ανταγωνισμού τους για να αποκτήσουν τον αποκλειστικό έλεγχο και να καταστήσουν την Ελλάδα εξάρτημά τους.

Αν και έχουν περάσει τόσα χρόνια, ζωντανά και επίκαιρα παραμένουν τα μεγάλα οράματα των εξεγερμένων προγόνων μας για λευτεριά, λαϊκή κυριαρχία και κοινωνική δικαιοσύνη.

Σήμερα τον ρόλο της «Ιεράς Συμμαχίας», της αντίδρασης και της καταπίεσης λαών και εθνοτήτων στο όνομα της «Παγκοσμιοποίησης» έχουν αναλάβει οι ΗΠΑ, το ΝΑΤΟ, η ΕΕ, οι σύμμαχοί τους και τα όργανά τους: ΔΝΤ… Παγκόσμια Τράπεζα… Όλοι αυτοί που ξεζουμίζουν τους εργαζόμενους και εξαπολύουν πολέμους σπέρνοντας τον θάνατο, την καταστροφή και τη δυστυχία. Απέναντι στο σχέδιο της επιστροφής στο 19ο αιώνα και στη μετατροπή μας στους δούλους της οικονομικής και πολιτικής ολιγαρχίας, οι εργαζόμενοι, οι άνεργοι, ο λαός, έχουμε μια και μοναδική επιλογή κοινωνικής περηφάνιας κι αξιοπρέπειας. Μια και μοναδική επιλογή που να αντιστοιχεί στην πολύπαθη αλλά ηρωική ιστορία του τόπου μας, τη μαζική λαϊκή αντίσταση.

Είναι φανερό και παρά τις διαφοροποιήσεις που παρουσιάζουν, από τα σχολικά βιβλία της Ιστορίας απουσιάζει το ιστορικό πλαίσιο, οι κοινωνικές συγκρούσεις εξοστρακίζονται, ενώ η συνολική αφήγηση «κόβεται» σε πληροφορίες, εικόνες, αριθμούς και πηγές. Απομένει το απομονωμένο γεγονός, ενώ το «πώς» και το «γιατί» έχουν εξαφανιστεί. Πρόκειται για σπαράγματα-θραύσματα γεγονότων χωρίς συνέχεια. Έτσι οι μαθητές και οι μαθήτριες βυθίζονται σ’ ένα αρχιπέλαγος πληροφοριών, μαχών, χρονολογιών, προσώπων και γεγονότων που διαδέχονται το ένα το άλλο με κινηματογραφική ταχύτητα, αδυνατώντας να διαχωρίσουν το κύριο από το δευτερεύον, το αίτιο από το αιτιατό και να προσεγγίσουν την Ιστορική γνώση.

Παράλληλα έχει διαπιστωθεί και ερευνητικά ότι η «αναγκαστική επικέντρωση της διδασκαλίας στην προετοιμασία των μαθητών για τις εξετάσεις» είναι βασική αιτία για την αδυναμία κατανόησης των Ιστορικών γεγονότων. Στο πλαίσιο του εξεταστικοκεντρικού σχολείου κυριαρχεί ο «φετιχισμός του εγχειριδίου» (text book fetixism) που οδηγεί στην άκριτη απομνημόνευση.

Απέναντι σ’ αυτή την τάση χρειάζεται μια ριζοσπαστική αντι-πρόταση, μια νέα αντίληψη για την Ιστορία που επιδιώκει να εξασφαλίσει τη συμμετοχή των νέων στο ιστορικό γίγνεσθαι σε στέρεες επιστημονικές βάσεις. Με δυο λόγια, πρέπει να αλλάξουν όλα: Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών, βιβλία, εκπαιδευτική δομή και εορταστική παράδοση των «εθνικών επετείων». Με στόχο η εκπαίδευση να συνδιαμορφώνει ελεύθερους και σκεπτόμενους πολίτες με όπλο την κριτική γνώση της Ιστορίας και την ιστορική μνήμη. Γιατί «δίχως Ιστορία, η εξουσία μας οδηγεί εκεί που θέλει». (Howard Zinn).

*Ο Γιώργος Κ. Καββαδίας είναι φιλόλογος, μέλος της  ΣΕ του περιοδικού «Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης» και του Εκπαιδευτικού Ομίλου.

e-prologos.gr

Βρήκατε ενδιαφέρον το άρθρο; Μοιραστείτε το