Νίκος Γκάτσος: “Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά είδα το μπόγια να περνά και το φονιά…”
Εκπληκτικό σε πολυσημία το ποίημα του Ν. Γκάτσου, ‘Νυν και αεί’. Η κάθε λέξη είναι αναπαράσταση εποχών και συμβάντων που σημάδεψαν δραματικά τον περασμένο αιώνα. Που προκαθόρισαν πολλές από τις τωρινές συνθήκες της ζωής μας.
Η πρωτομαγιά, η Κοκκινιά μας ταξιδεύουν νοερά στην προσφυγιά στην εργατιά στις ομάδες και αντιδράσεις της Αριστεράς στην Ελλάδα.
Η Κοκκινιά έγινε αραξοβόλι των προσφύγων του Πόντου και της Μ. Ασίας, της ‘εθελούσια’ ανταλλαγή πληθυσμών ( 1914 -1918) και της Μικρασιατικής καταστροφής (1922). Εκεί στην Κοκκινιά, έθαψαν τα κόκαλα των προγόνων των και έχτισαν τα σπίτια τους. Φτωχόσπιτα με ‘ φεγγίτη’. Οι πιο πολλοί εργάτες ταπητουργοί και ύστερα –γιατί όχι – συνδικαλιστές, αριστεροί. Ήταν το ΚΚΕ στην Κοκκινιά που αντιστάθηκαν στους Γερμανούς. Κοκκινιότες ήταν οι άνδρες που εκτελέστηκαν από τους Γερμανούς τον Αύγουστο του 1944. Άλλοι στους δρόμους (74) και άλλη στην πλατεία της Οσίας Ξένης (76). Οι υπόλοιποι (5.000) μεταφέρθηκαν όμηροι στη Γερμανία. Ήταν ‘έλληνες’οι δοσίλογοι που βοήθησαν στο μακελειό! ‘ο μπόγια ο ληστής και φονιάς που περπατάει με το χάρο στο πλευρό’ δεν μπορεί ναήταν άλλος από τον δοσίλογο, τον αιώνιο Εφιάλτη……… Ένα άλλο σύμβολο παρανομίας που παραπέμπει σε ληστεία, είναι ο σουγιάς .
Όμως για το φτωχόσπιτο με τον φεγγίτη η μοναδική ληστεία που αξίζει να διαπραχθεί, είναι αυτή που αφορά το μυαλό και τις ιδέες. Είναι το πολυτιμότερο που υπάρχει εκεί. Αυτό επιβουλεύεται ο εισβολέας όταν ‘χαράσσει τον φεγγίτη’. Προφανώς είναι υπαινιγμός που μοιάζει να σχετίζεται με τον εμφύλιο σπαραγμό….. ‘και μια βραδιά σαν τα θεριά σε πήραν απ’ το σπίτι’.
Το βόλι συνδέεται περισσότερο με την κρατική εξουσία αλλά την άδικη την δικτατορική. Να υπονοεί άραγε την δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου (1926); Να υπονοεί την απεργία των ταπητουργών ( 1929) η γενικότερα διώξεις και εκτελέσεις αριστερών;
Η οχιά από την άλλη πλευρά είναι φίδι και σαν φίδι έχει πολλαπλή Βιβλική σημειολογία. Προπατορικό αμάρτημα, χαμένος Παράδεισος, δαίμονας που μάχεται τον Θεό, μανιχαϊσμός. Η οχιά σαν οχιά είναι θάνατος, σαν συναίσθημα είναι κακία και φθόνος ενώ σαν ιδέα υποκειμένου είναι εχθρός… ‘μπόγιας, ληστής, φονιάς’.
Η οχιά μέσα από τις πολλαπλές ταυτότητες της ορίζει και την πολλαπλότητα των άλλων σαν υποκείμενα και σαν ρόλοι, σε καταστάσεις μεταβαλλόμενες δυναμικά και διαχρονικά, νυν και αεί.
Οι άλλοι αναγνωρίζονται και ταυτοποιούνται νικητές μόνο και όσο πατούν το κεφάλι της οχιάς, γιατί τότε και μόνο τότε, γίνονται οι αφέντες του εαυτού των, είναι ελεύθεροι. Το στοιχείο του τραγικού αλλά και η λύση του, βρίσκεται σε αυτή την ευαίσθητη ισορροπία. Το καλό να είναι δυνατότερο του κακού, το καλό να χειραγωγεί το κακό.
Μόνο έτσι επιτυγχάνεται η πάταξη του κακού, ο θρίαμβος του καλού, το τέλος του μανιχαϊσμού.
Η φωνή της Βίκυ Μοσχολιού ταιριάζει απόλυτα με τα λόγια αλλά και με την μουσική του Σταύρου Ξαρχάκου. Η μελοποίηση έγινε τον Δεκέμβριος 1974. Να συνετέλεσε άραγε η νωπή γεύση της δικτατορίας σε αυτή την ιδιαίτερη χροιά της μουσικής; Θριαμβική, απενοχοποιητική και καθαρτήρια, όπως θα ταίριαζε σε μια αρχαία τραγωδία. Δεν είναι υπερβολική η αίσθηση πως παραπέμπει στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή. Στην ηρωίδα εκείνη που έχοντας βιώσει την πολύχρονη παρουσία της διαφθοράς επαναστατεί και υπερβαίνει τους φραγμούς της φυσιοκρατίας. Βαδίζει στον δρόμο της δικής της μοίρας, των δικών της αποφάσεων έστω και αν αυτές οδηγούν στην μητροκτονία……. Ήταν ο δρόμος του ορθού που όμως η τάξη του είχε διαταραχτεί αναίσχυντα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο. Ο Ορέστης ‘έγινε το πόδι’ που πάτησε το κεφάλι της οχιάς………
ΥΠΕΡΟΧΟ πραγματικά νυν και αεί.
Νυν και αεί
Στίχοι: Νίκος Γκάτσος
Μουσική: Σταύρος Ξαρχάκος
Πρώτη εκτέλεση: Βίκυ Μοσχολιού
Πρωτομαγιά με το σουγιά χαράξαν το φεγγίτη
και μια βραδιά σαν τα θεριά σε πήραν απ’ το σπίτι.
Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά είδα το μπόγια να περνά και το φονιά
γύρευα χρόνια μες στον κόσμο να τον βρω
μα περπατούσε με το χάρο στο πλευρό.
Νυν και αεί μες στη ζωή σε είχα αραξοβόλι
μα μιαν αυγή στη μαύρη γη σε σώριασε το βόλι.
Κι ένα πρωί σε μια γωνιά στην Κοκκινιά είδα το μπόγια το ληστή και το φονιά
του ’χανε δέσει στο λαιμό του μια τριχιά
και του πατάγαν το κεφάλι σαν οχιά.
Κλεοπάτρα Περισσάκη – pancreta.gr
