Το ότι τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορεί να είναι εθιστικά σίγουρα δεν εκπλήσσει κανέναν που είναι στο Facebook, Twitter, Instagram κτλ. Αυτό που καταδεικνύει το ντοκιμαντέρ του Jeff Orlowski «Το κοινωνικό δίλημμα» όμως, είναι ότι ο εθισμός αυτός δεν αποτελεί τεχνικό σφάλμα, αλλά εγγενές χαρακτηριστικό, και ότι η χειραγώγηση της ανθρώπινης συμπεριφοράς που συντελείται έχει μακιαβελική ακρίβεια. Η ατελείωτη κύλιση και οι ειδοποιήσεις κρατούν τους χρήστες συνεχώς αφοσιωμένους και οι εξατομικευμένες προτάσεις χρησιμοποιούν δεδομένα όχι μόνο για να προβλέψουν, αλλά και για να επηρεάσουν τις ενέργειές μας.

Ο Orlowski μιλάει με στελέχη/αποστάτες συνείδησης, που βοήθησαν στη δημιουργία των κοινωνικών μέσων και τώρα αναλογίζονται τις επιπτώσεις τους στην ψυχική υγεία των χρηστών τους και, εν γένει, στην δημοκρατία. «Ποτέ πριν στην ιστορία δεν έχουν λάβει πενήντα σχεδιαστές αποφάσεις που θα είχαν αντίκτυπο σε δύο δισεκατομμύρια ανθρώπους», λέει ο Tristan Harris, πρώην σχεδιαστής της Google ενώ η Anna Lembke, από το Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ, εξηγεί ότι οι εταιρείες αυτές εκμεταλλεύονται την εξελικτική ανάγκη του εγκεφάλου για διαπροσωπική σύνδεση προκειμένου να τον υπνώσουν.

Το «Κοινωνικό δίλημμα» υπερβαίνει τις παραπάνω συνεντεύξεις με φανταστικές σκηνές από μια προαστιακή οικογένεια που υποφέρει από τις συνέπειες του εθισμού στα μέσα δικτύωσης. Μια έφηβη κόρη φαίνεται πλήρως αλλοτριωμένη και εμμονική με την αυτοπροβολή της και ένας έφηβος γιος ριζοσπαστικοποιείται από τις αόριστες ιδεολογικά προτάσεις του YouTube. Αυτή η φανταστική αφήγηση αποκόπτει το ντοκιμαντέρ από ένα πιο ολοκληρωμένο νόημα καθώς οι παθογένειες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν παρουσιάζονται σε σχέση με τα έντονα κοινωνικά προβλήματα του καιρού μας και ιδιαίτερα της Αμερικής, μιας που εκεί, πρωτίστως, αναφέρεται η ταινία. Έτσι το ντοκιμαντέρ δεν κατορθώνει τελικά να συνδέσει την εν λόγω τεχνολογία με τον ανεξέλεγκτο καπιταλισμό που την παράγει.

Παρόλα αυτά, το «Κοινωνικό δίλημμα» είναι εξαιρετικά αποτελεσματικό ως συναγερμός για την εξόρυξη δεδομένων και της συνεπακόλουθης χειραγώγησης της κοινωνίας.

Πρόδρομος Π.

Το άρθρο δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό Πορεία, τεύχος 51