Σκηνοθεσία: Λεωνίδας Βαρδαρός Αφήγηση: Αλέκος Ουδινότης – Θάλεια Σκαρλάτου – Λεωνίδας Βαρδαρός Διεύθυνση Φωτογραφίας: Προκόπης Δάφνος – Γιάννης Δρακουλαράκος 1994

Στις 17 Ιουλίου 1912 εκδηλώθηκε η επανάσταση της Ικαρίας κατά των Τούρκων. Τα αίτια της επανάστασης ήταν πολλά. Δεν ήταν η πρώτη φορά που είχε σημειωθεί κάτι τέτοιο στο νησί απλά ήταν η φορά που πέτυχε. Όπως έχουν καταλήξει πολλοί ιστορικοί που έχουν ασχοληθεί με το θέμα, στο νησί μας μετά την Ελληνική επανάσταση του 1821 και την δημιουργία του ελληνικού κράτους υπήρχε μια συστηματική προσπάθεια τουρκικής αφομοίωσης των πολιτών του νησιού.

Οι Οθωμανοί δυνάστες έβαζαν εμπόδια στην καλλιέργεια με αποτέλεσμα συχνά να ξεσπάνε σοβαρά επεισόδια μεταξύ των κατοίκων του νησιού και της Τουρκικής διοίκησης. Οι Οθωμανοί επίσης είχαν επιβάλλει την υποχρεωτική στράτευση των νέων στον στρατό τους, εκεί φαίνεται πως υπήρχαν συχνοί φυγόστρατοι και για αυτό επιβλήθηκαν σκληρές τιμωρίες σε αυτούς που εκρύβοντο ή μεταναστεύαν. Ένα άλλο γεγονός που έπαιξε τον δικό του ρόλο ήταν η εγκατάσταση Τουρκικού Πρωτοδικείου στο νησί αλλά αυτό που άναψε το φιτίλι της επαναστάσεως ήταν οι νέες συνθήκες που επικράτησαν με τον Ιταλοτουρκικό πόλεμο (1911), δηλαδή ένα έτος νωρίτερα από την επανάσταση.

Κρυφά και συστηματικά κάτω από την τουρκική μπότα σημαντικοί ικάριοι της εποχής οργάνωσαν όλο το νησί  παρά τη διστακτικότητα της Αθήνας, που κρατούσε μυστική την προετοιμασία για τους Βαλκανικούς πολέμους. Οι επικεφαλείς της επαναστάσεως αποφάσισαν να κάνουν την εξέγερση στις 9 Ιουλίου, τελικά η εξέγερση άρχισε στις 17 Ιουλίου του 1912.

Άρχισε από τις Ράχες και τον Εύδηλο, αναίμακτα, και ακολούθησε η πολιορκία του Αγίου Κηρύκου, με την τελική παράδοση και, χωρίς εκδικητικές πράξεις, μεταφορά των Τούρκων στη Σάμο και από ‘κει στο Τσεσμέ.  Η εγκαθίδρυση της «Ελευθέρας Πολιτείας Ικαρίας», όπως ζήτησε η Αθήνα μέχρι να κηρυχθεί ο πόλεμος κατά της Τουρκίας, με επικεφαλής 3 Δημογεροντίες, ήταν πλέον γεγονός.

Όλη η επανάσταση είχε έναν νεκρό, τον Γεώργιο Σπανό, όπου σκοτώθηκε στο Χρυσόστομο. Ο Γεώργιος Σπανός γεννήθηκε το 1868 στον Κάμπο και πέθανε το 1912 στο Χρυσόστομο. Είχε ενεργό ρόλο στην Ικαριακή Επανάσταση τελώντας υπό τις διαταγές του Αρχηγού Ιωάννη Μαλαχία τον οποίο συνόδευε και προστάτευε. Ο Γεώργιος Σπανός ήταν ένα από τα 10 παιδιά του Ιερέα Νικολάου Σπανού, του οποίου το μνήμα βρίσκεται στο προαύλιο της Αγίας Ειρήνης στον Κάμπο, και της Δέσποινας Μάζαρη.

Η θυσία του Γεωργίου Σπανού τον Ιούλιο του 1912 έχει ευρύτερες διαστάσεις γιατί ήταν στην ουσία ο πρώτος νεκρός των Βαλκανικών Πολέμων, αναλογιζόμενοι ότι η Επανάσταση της Ικαρίας έλαβε χώρα πρώτη και αυτόνομα και αποτέλεσε πρότυπο και κίνητρο για όλες τις υπόλοιπες επαναστάσεις που άρχισαν να εκδηλώνονται αμέσως μετά στα γύρω νησιά και επέφερε τον εμψυχωτικό αέρα στους Έλληνες για τις μετέπειτα επιτυχίες των Βαλκανικών Πολέμων.

Στις 30 Σεπτεμβρίου του 1912, ουσιαστικά δυο μήνες μετά την Ικαριακή επανάσταση ξέσπασε ο Α’ Βαλκανικός πόλεμος. Έγινε μια σειρά μαχών που τις έχει καταγράψει η ιστορία, εκείνο όμως που μας ενδιαφέρει είναι οι μάχες του ελληνικού στόλου. Ο Ελληνικός στόλος, υπό τις διαταγές του Παύλου Κουντουριώτη εξασφάλισε τον απόλυτο έλεγχο του Αιγαίου: απέπλευσε αμέσως βορειοανατολικά και άρχισε περιπολίες έξω από τα Δαρδανέλια. Ο τουρκικός στόλος, ο οποίος λόγω της παρουσίας του ιταλικού στο Αιγαίο από τον Απρίλιο του 1912 είχε παραμείνει προφυλαγμένος μέσα στα Στενά, δεν πρόλαβε να αντιδράσει έγκαιρα.

Στις 8 Οκτωβρίου καταλήφθηκε η Λήμνος και άρχισε η μετατροπή του φυσικού λιμανιού της, του Μούδρου, σε ναυτική βάση και ορμητήριο του ελληνικού στόλου. Από τις 6 Οκτωβρίου έως τις 20 Δεκεμβρίου του 1912 μικτά αγήματα του στόλου απελευθέρωσαν, όλα σχεδόν τα νησιά του ανατολικού και βόρειου Αιγαίου.

Στις 17 Οκτωβρίου απελευθερώθηκε η Ίμβρος, η Θάσος και ο Άγιος Ευστράτιος. Την επόμενη μέρα απελευθερώθηκε η Σαμοθράκη, στις 21 Οκτωβρίου τα Ψαρά, στις 24 Οκτωβρίου η Τένεδος. Στις 2 Νοεμβρίου η Χερσόνησος του Αγίου όρους και η Σάμος ενώ στις 4 Νοεμβρίου η Ικαρία. Μετά την Ικαρία απελευθερώθηκαν οι Οινούσσες, η Χίος και η Λέσβος.

Στις 3 Δεκεμβρίου 1912 μπροστά στα Δαρδανέλλια ο ελληνικός στόλος σημείωσε την πρώτη μεγάλη ναυτική επιτυχία κατά του οθωμανικού, ο οποίος προσπάθησε να βγει από τα Στενά. Τελικά υποχώρησε με σημαντικές απώλειες και υλικές ζημιές.

Στις 5 Δεκεμβρίου ο τουρκικός στόλος βγήκε για δεύτερη φόρα από τα Στενά, σε μια προσπάθεια να ανάκτησει το χαμένο κύρος του και τον έλεγχο του Αιγαίου. Σε μικρή απόσταση από την Λήμνο συνάντησε τον ελληνικό στόλο με επικεφαλής το θωρηκτό «Αβέρωφ». Έπειτα από σύντομη καταδίωξη από το ελληνικό θωρηκτό, τα τουρκικά πλοία υποχώρησαν και πάλι προς τα Στενά.

Μετά την δεύτερη αυτή ναυτική αναμέτρηση, ο τουρκικός στόλος δεν ανέλαβε καμία πρωτοβουλία για ανάκτηση της ναυτικής κυριαρχίας στο Αιγαίο και παρέμεινε προφυλαγμένος πίσω από τα Στενά.

Μετά το τέλος της πρώτης φάσης των Βαλκανικών πολέμων υπογράφτηκε η συνθήκη του Λονδίνου η οποία όριζε ότι  όλα τα εδάφη που βρίσκονταν δυτικά της γραμμής Αίνου – Μηδείας ανήκαν στην συμμαχία των Βαλκανίων ( Ελλάδα, Βουλγαρία,  Μαυροβούνιο και Σερβία) εκτός του κομματιού που ανήκε στην Αλβανία, που έγινε ανεξάρτητη ηγεμονία. Η συμφωνία όμως ήταν τυπική μιας και σχεδόν αμέσως ξέσπασε ο Β’ Βαλκανικός πόλεμος, όπου εκεί η Ελλάδα μαζί με τη Σερβία και το Μαυροβούνιο νίκησαν τους Βούλγαρους και συνάφθηκε  η συνθήκη του Βουκουρεστίου όπου εκεί μπήκε επίσημα η Ικαρία στην Ελλάδα, κάτι που οριστικοποιήθηκε αργότερα στη συνθήκη της Λωζάνης (1923).

Ελευθέρα Ικαριακή Πολιτεία 

Τους λίγους μήνες που κράτησε η αυτονομία των Ικαριωτών τυπώθηκαν γραμματόσημα, σπάνια για τους συλλέκτες σήμερα, φτιάχτηκε η σημαία της ελευθέρας πολιτείας και το σύνταγμα. Το μικρό αυτό ανεξάρτητο κράτος είχε οργανωθεί σε τρεις δημογεροντίες και είχε και κεντρική εξουσία, όπου ήταν μια Διοικητική Επιτροπή που αποτελούνταν αρχικά από εννέα δημογέροντες οι οποίοι αυξήθηκαν σε δώδεκα, υπό την προεδρία του Ι. Μαλαχία. Επίσης ως γνωστόν δημιουργήθηκε ύμνος της Ικαριακής επανάστασης, από τους Φρ. Καρέρ  (στίχοι)  και ο Κ. Ψάχος (μουσική).

Η Ελεύθερη Πολιτεία της Ικαρίας, κατά τον πεντάμηνο βίο της οργάνωσε τον τομέα της Διοίκησης, προχώρησε στη σύσταση σωμάτων ακτοφυλακής και χωροφυλακής και αποφάσισε τη λειτουργία δικαστηρίων, ταχυδρομείου και τελωνείου.