Όταν η κοινωνική πραγματικότητα του μακρινού ή του κοντινότερου παρελθόντος παρουσιάζεται σωστά ­ όπως πραγματικά είναι ­ τότε το μάθημα συμβάλλει στη διαμόρφωση κοινωνικής συνείδησης ικανής να «βλέπει», να κατανοεί, να παρεμβαίνει θετικά. Όταν όμως κυριαρχεί η ιστορική ανακρίβεια, τότε διαμορφώνεται κοινωνική συνείδηση πλανημένη, ανίκανη να σχηματίζει σωστή αντίληψη και κρίση και συνεπακόλουθα σωστή πράξη.

Η Ιστορία αφηγείται ανθρώπινες ενέργειες που σαφώς συνεπάγονται τιμές ή ενοχές για όσους έχουν σχέση μ’ αυτές. Με βάση όσα μαθαίνει ο νέος άνθρωπος στο σχολείο, σχηματίζει αξιολογικές κρίσεις για άλλους ανθρώπους, για κοινωνικές ομάδες, στρώματα, τάξεις, σεβασμό και εμπιστοσύνη ή αποστροφή και έχθρα.

Τα πράγματα, λοιπόν, είναι σοβαρά και επικίνδυνα. Για ποιους; Μα για όσους (κοινωνικά στρώματα, ομάδες, τάξεις) ήταν απόντες από μεγάλα έργα ή έπαιξαν ρόλο αρνητικό ή θεωρούν ότι η αφήγηση κάποιων γεγονότων δεν ευνοεί τις δικές τους θέσεις, την ιδεολογία τους, τους σκοπούς τους. Αυτοί, λοιπόν, χρησιμοποιούν διάφορες μεθόδους απόκρυψης της ιστορικής αλήθειας, όπως την αποσιώπηση, παραποίηση, παρερμηνεία κ.λπ. Όλ’ αυτά, σύμφωνα με το επίτιμο μέλος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου Φανούρη Βώρο, μ’ έναν σκοπό: τη δημιουργία πλανημένων κοινωνικών συνειδήσεων που σκέφτονται και ενεργούν σε βάρος των ίδιων τους των συμφερόντων.

Ποιος Έλληνας, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, δεν γνωρίζει να πει δυο λόγια για το «κρυφό σχολειό» ή για το «ξεκίνημα της Επανάστασης στην Αγία Λαύρα στις 25 Μάρτη»; Μπορεί να μη γνωρίζουμε για την τύχη των πρωτεργατών τής Επανάστασης, για την εξάρτηση και τους ξένους προστάτες, για την κατάληξη του αγώνα, όμως όλοι μπορούμε εύκολα να αναφερθούμε στα «δύο πιο σημαντικά γεγονότα της Νεώτερης Ιστορίας μας, στο κρυφό σχολειό και στην ευλογία των όπλων στην Αγία Λαύρα από τον Π.Π. Γερμανό, που αποτέλεσε και αφετηρία της Ελληνικής Επανάστασης. Κι αν μας διαφεύγουν κάποιες λεπτομέρειες των βιβλίων, αν έχουμε ξεχάσει τους αναρίθμητους επετειακούς λόγους, σίγουρα έχουμε αποτυπώσει τα πρόσωπα, τις εικόνες από τους γοητευτικούς πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη, που μαζί με τις φωτογραφίες του Κολοκοτρώνη, του Μιαούλη και άλλων, έμειναν ανέπαφοι ­ χαραγμένοι βαθιά στη μνήμη. Η γοητεία της μορφής, η εικόνα λειτουργεί σαν πληροφορία που δεν δέχεται αμφισβήτηση. Η εικαστική τέχνη θεωρείται ανεκτίμητη πηγή για τη ζωή του γεγονότος ή του μύθου, καθώς βοηθάει να γίνει παρόν το περιεχόμενό τους και καθώς αγγίζει την ίδια τη ζωή τους, λειτουργώντας σαν αυτόπτης μάρτυρας.

Στην «ανάγνωση» ενός έργου τέχνης, στη διαδικασία της διδασκαλίας του μαθήματος της Ιστορίας και για την κατανόησή της είναι απαραίτητο να γνωρίζουμε την ταυτότητά του. Να γνωρίζουμε δηλαδή τον τόπο, τον χρόνο, τις συνθήκες δημιουργίας καθώς και τα κίνητρα, τους στόχους και τον χρηματοδότη του έργου.

Ας έρθουμε, λοιπόν, στους συγκεκριμένους πίνακες του Γύζη και του Βρυζάκη, καθώς και στους ίδιους τους μεγάλους αυτούς Έλληνες καλλιτέχνες του προηγούμενου αιώνα.

Ο Γύζης (1824-1901) έκανε ανώτερες σπουδές στη Σχολή Καλών Τεχνών του Μονάχου με υποτροφία του ευαγούς Ιδρύματος Τήνου. Με τη φροντίδα, δηλαδή, και την καθοδήγηση της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης διακατεχόταν από βαθιές θρησκευτικές τάσεις και η ζωγραφική του παρέμεινε ερμητικά κλειστή στις μεγάλες αναταραχές που είχαν επηρεάσει το σύνολο των καλλιτεχνών σε Γαλλία και Γερμανία.

Ο Βρυζάκης (1814-187Cool, αφού φιλοτέχνησε τη λεγόμενη προσωπογραφία του Όθωνα (1837), έκανε ανώτερες σπουδές στο Μόναχο, αφού πήρε μια μεγάλη υποτροφία (για 10 χρόνια) από τη Βαυαρική κυβέρνηση.

Ο πίνακας του Βρυζάκη «Ο Μητροπολίτης Π.Π. Γερμανός υψώνει τη σημαία της Ελευθερίας» (1851) και ο πίνακας του Γύζη «Το κρυφό σχολειό» (1886) έγιναν σε μια συγκεκριμένη εποχή. Λίγα χρόνια πριν, είχαν ομαλοποιηθεί οι σχέσεις Πολιτείας και Εκκλησίας που είχαν διαταραχθεί στην περίοδο της Αντιβασιλείας και ήδη είχε επικρατήσει, με συνεργασία των δύο, το στείρο πνεύμα του μεγαλοϊδεάτικου σχολαστικισμού σ’ όλη την πνευματική ζωή και βέβαια στην εκπαίδευση. Στην παιδεία επικρατεί η ιεροκρατική αντίληψη και από τα σχολικά αναγνώσματα ως τα σχολικά τραγούδια κυριαρχεί μια ηθικολογία και συνθηματολογία ιεροκρατικής προέλευσης. Βρισκόταν ήδη σε πλήρη εξέλιξη η σκύλευση πάνω στο πτώμα της Επανάστασης του ’21. Η Εκκλησία σε πλήρη σύμπνοια με την Πολιτεία μετέδιδε τη δική της εκδοχή για το παρελθόν. «Ίσως ο ρομαντικός εραστής των γλυκερών ιστορικών φαντασιώσεων ν’ απογοητευθεί όταν μάθει πως το περίφημο κρυφό σχολείο της τουρκοκρατίας είναι απλούστατα ένα ιστορικό ψέμα» Λίνος Πολίτης

Σχετική εικόνα

Για να γράψει κάποιος ιστορία στηρίζεται στις πηγές, στα κάθε λογής κατάλοιπα του παρελθόντος. Οι πηγές για τη μελέτη της Επανάστασης του ’21 είναι αρκετά διαφωτιστικές για την Αγία Λαύρα και το Κρυφό Σχολειό. Έτσι εύκολα διαπιστώνουμε ότι:

α. Για την Αγία Λαύρα και τον Π.Π. Γερμανό

1. Οι Έλληνες και ξένοι ιστοριογράφοι της Επανάστασης αναφέρουν:

* Φιλήμων: «παχυλόν ψεύδος» (Φιλήμονος, Δοκίμιο Ιστορικό Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Γ’, κβ).

* Σπ. Τρικούπης: «Ψεύδος» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α’, σ. 229).

* Φίνλεϋ: «δεν ανταποκρίνεται στην αλήθεια» (Φίνλεϋ, Ιστορία Ελληνικής Επανάστασης, τομ. Α’, σ. 217).

2. Ο Π.Π. Γερμανός στα Απομνημονεύματά του, ενώ εξιστορεί με λεπτομέρειες τα πάντα, δεν λέει τίποτε για την Αγία Λαύρα.

3. Καμιά αναφορά δεν υπάρχει πουθενά για την Αγία Λαύρα, τουλάχιστον μέχρι το 1835.

β. Για το Κρυφό Σχολειό

1. Οι Τούρκοι δεν ενδιαφέρονταν για την εκπαίδευση. Τα σχολεία καθ’ όλη τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ήταν φανερά και λειτουργούσαν σε αρκετές πόλεις, χωρίς προβλήματα από τους Τούρκους. Δεν υπήρχε, λοιπόν, λόγος για κρυφά σχολειά.

2. Καμιά ιστορική μαρτυρία της εποχής δεν κάνει λόγο για κρυφά σχολειά ή για απαγόρευση της λειτουργίας σχολείων από τους Τούρκους.

3. Να τι γράφει ο Γιάννης Βλαχογιάννης που αγωνίστηκε με πάθος να θεμελιώσει στην αρχειακή έρευνα την ιστορία: «Δεν είδα καμιάν ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού».

Αποτέλεσμα εικόνας για ππ γερμανός

ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε΄: ΠΩΣ ΑΠΟ ΠΟΛΕΜΙΟΣ ΑΝΑΚΗΡΥΧΘΗΚΕ ΣΕ ΠΡΩΤΕΡΓΑΤΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ

Το 1870/71, στον εορτασμό για τα  50 χρόνια από την κήρυξη της Ελληνικής επανάστασης του 1821, με μια επίσημη τελετή γίνεται η ανακομιδή των οστών του Πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης Γρηγορίου του Ε΄ από την Οδησσό στην  Αθήνα και η πανηγυρική ένταξή του στους ήρωες και πρωτεργάτες της ελληνικής επανάστασης. Σύμφωνα με την ιστορικό Γιάννα Κατσιαμπούρα  ο τότε Μητροπολίτης Αθηνών Θεόφιλος αναφέρθηκε με λεπτομέρεια στον απαγχονισμό του Πατριάρχη από τους Οθωμανούς το Μάρτιο του 1821, στο χλευασμό του σκηνώματος από τους μουσουλμάνους και τους Εβραίους και απέδωσε την ανεύρεση του σώματος μετά τον ποντισμό του στη Θεία Πρόνοια, που εμφανιζόταν να αποτελεί κινητήρια δύναμη της ιστορίας.
Επρόκειτο για μια ακόμη επινοημένη «κατασκευή» της Ιστορίας, διανθισμένη με το γραμμένο το 1872 -κατά παραγγελία του Πανεπιστημίου Αθηνών- ποίημα «Στον αδριάντα Γρηγορίου του Ε’» του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη,  μέσω της οποίας ο Γρηγόριος Ε’ ανάγονταν σε σύμβολο του έθνους και σε νεομάρτυρα.
Την ίδια χρονιά στήθηκαν οι δύο πρώτοι ανδριάντες προς τιμή του Γρηγορίου. Ο ένας κατασκευάστηκε με δαπάνη του Γεωργίου Αβέρωφ και τοποθετήθηκε στα προπύλαια του Πανεπιστημίου Αθηνών, ενώ ο άλλος κατασκευάστηκε με δαπάνη του δημάρχου Οδησσού Γρηγορίου Μαρασλή και τοποθετήθηκε στο προαύλιο του μητροπολιτικού ναού της Αγίας Κυριακής, της γενέτειράς του Δημητσάνας.
Ωστόσο, ο άνθρωπος αυτός όχι μόνο δεν υποστήριξε την Ελληνική επανάσταση αλλά αντίθετα ήταν, μαζί με την πλειονότητα του ανώτερου κλήρου – σε αντίθεση με την πλειονότητα του λαϊκού κλήρου-  ορκισμένος αντίπαλος της.
Ήταν αυτός που στην Εγκύκλιο του Μαρτίου 1821 ισχυρίστηκε ότι η κυριαρχία των Οθωμανών ήταν θεόπεμπτη και όποιος οργανώνει ανταρσία εναντίον τους, όπως ο Υψηλάντης και ο Σούτσος, κινείται εναντίον τού Θεού και γι’ αυτό η Εκκλησία τον αφορίζει και τον καταδικάζει σε αιώνια τιμωρία.

Σχετική εικόνα

Το κείμενο του αφορισμού των Αλεξάνδρου Υψηλάντη και Μιχαήλ Σούτσου που υπεγράφη από τον ελέω Θεού Oικουμενικό Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε’ και τους άλλους “αγίους” ΕΠΙ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ώστε να προκαλεί πραγματική φρίκη.

…Η πρώτη βάσις της ηθικής, ότι είναι η προς τους ευεργετούντας ευγνωμοσύνη είναι ηλίου λαμπρότερον και όστις ευεργετούμενος αχαριστεί είναι ο κάκιστος των ανθρώπων. Αυτήν την κακίαν βλέπομεν πολλαχού στηλιτευομένην και παρά των ιερών γραφών και παρ’ αυτού του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού ασυγχώρητον, καθώς έχομεν το παράδειγμα του Ιούδα. Όταν δε η αχαριστία ήναι συνωδευμένη και με πνεύμα κακοποιόν και αποστατικόν εναντίον της κοινής ημών ευεργέτιδος και τροφού, κραταιάς και αηττήτου βασιλείας, τότε εμφαίνει και τρόπον αντίθεον, επειδή ουκ έστι, φησί, βασιλεία και εξουσία ειμή υπό Θεού τεταγμένη  όθεν και πας ο αντιττατόμενος αυτή τήθεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένη κραταιά βασιλεία, τη του Θεού διαταγή ανθέστηκε.
…Και τα δύο ταύτα ουσιώδη και βάσιμα ηθικά και θρησκευτικά χρέη κατεπάτησαν με απαραδειγμάτιστον θρασύτατα και αλαζονείαν ο, τε προδιορισθείς της Μολδαυίας ηγεμών ως μη ώφειλε, Μιχαήλ, και ο του γνωστού αγνώμονος και φυγάδος Υψηλάντου αγνώμων υιός Αλέξανδρος Υψηλάντης…
Και τόσον υμείς οι αρχιερείς, οι μοναστηριακοί, οι ιερωμένοι, και οι προεστώτες και ευκατάστατοι και πρόκριτοι εκάστου τόπου με την άγρυπνον προσοχήν σας, όσον και οι λοιποί εκάστης τάξεως και βαθμού άνθρωποι με τας εκ μέρους σας αδιαλείπτους συμβουλάς και νουθεσίας, και κατά τας πατρικάς και προνοητικάς εκκλησιαστικάς ημών οδηγίας και παραινέσεις να γενήτε εδραίοι και αμετακίνητοι επί του κέντρου του ρεαγιαλικίου, και εξ όλης ψυχής και καρδίας σας να διαφυλλάττετε την πίστιν και κάθε υποταγήν και ευπείθειαν εις αυτήν την θεόθεν εφ’ ημάς τεταγμένην κραταιάν και αήττητον βασιλείαν, και να αποδεικνύετε εντελώς με όλα τα πραγματικά της ειλικρινείας σημεία καθότι η μετ’ ευχαριστίας και ειλικρινείας υποταγή χαρακτηρίζει και την προς Θεόν αγάπην και πίστιν…
αωκα’ εν μηνί Μαρτίω.

Υπεγράφη συνοδικώς επάνωθεν του ιερού θυσιαστηρίου παρά της ημών μετριότητος και της μακαριότητός του και πάντων των συναδέλφων αγίων αρχιερέων.

Ο πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως αποφαίνεται.
Ο Ιεροσολύμων Πολύκαρπος συναποφαίνεται.
Ο καισαρίας Ιωαννίκιος.
Ο Νικομηδείας Αθανάσιος.
Ο Δέρκων Γρηγόριος.
Ο Αδριανουπόλεως Δωρόθεος.
Ο Βιζύης Ιερεμίας.
Ο Σίφνου Καλλίνικος.
Ο Ηρακλείας Μελέτιος.
Ο Νικαίας Μακάριος.
Ο Θεσσαλονίκης Ιωσήφ.
Ο Βερροίας Ζαχαρίας.
Ο Δυδιμοτοίχου Καλλίνικος.
Ο Βάρνης Φιλόθεος.
Ο Ρέοντος Διονύσιος.
Ο Κυζίκου Κωνστάντιος.
Ο Χαλκηδόνας Γρηγόριος.
Ο Τουρνόβου Ιωαννίκιος.
Ο Πισειδίας Αθανάσιος.
Ο Δρύστας Άνθιμος.
Ο Σωζοπόλεως Παίσιος.
Ο Φαναρίου και Φερσάλων Δαμασκηνός.
Ο Ναυπάκτου και Άρτης Άνθιμος.

Η εχθρική αυτή στάση του Γρηγορίου του Ε΄ στην έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης επιχειρήθηκε να δικαιολογηθεί από ορισμένους κύκλους με τον ισχυρισμό ότι η Εγκύκλιος του Μαρτίου του 1821 ήταν προϊόν εξαναγκασμού από την Οθωμανική εξουσία και μιας μέριμνας του ίδιου του Γρηγορίου να προφυλάξει από τις σφαγές τους χριστιανούς. Ωστόσο μια ματιά να ρίξει κανείς στη στάση του Γρηγορίου στη διάρκεια της θητείας του στον Πατριαρχικό θρόνο μπορεί να βγάλει τα συμπεράσματά του.
Κατά τη διάρκεια της πρώτης του κιόλας θητείας (1797-1798) ο Γρηγόριος, όταν ο Ρήγας Φεραίος κυκλοφόρησε την «Νέαν Πολιτικήν Διοίκησιν των κατοίκων της Ρούμελης, της Μ.Ασίας, των Μεσογείων Νήσων και της Βλαχομπογδανίας», στρέφεται εναντίον του ενώ την ίδια περίοδο κατακεραυνώνει τους κατοίκους των Iόνιων νησιών όταν έφταναν στα νησιά οι Γάλλοι του Nαπολέοντα. «O πονηρός και αρχέκακος όφις έχυσε στις ψυχές τους το φάρμακο της αποστασίας του Θεού. Tους έριξε στην αθεΐα και ασέβεια» (εννοώντας τη διάδοση του ορθολογισμού και του διαφωτισμού).
O ίδιος ο Kοραής, με το έργο του «Αδελφική Διδασκαλία» (1798) επικρίνοντας τον φιλοτουρκισμό του Πατριαρχείου έτσι όπως αυτός εκφράζεται από φυλλάδιό του («Πατρική διδασκαλία», Έκδοση του Πατριαρχείου) αναφέρει ότι «υπερασπίζει και δικαιολογεί την τυραννίαν των Tούρκων ο συγγραφέας του βιβλίου».

Χρήστος Κάτσικας, μέλος του Εκπαιδευτικού Ομίλου – Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης

e-prologos.gr

Βρήκατε ενδιαφέρον το άρθρο; Μοιραστείτε το