γράφει ο Δημήτρης Αναστασίου*
Στην πρόσφατη δημοσκόπηση της Prorata στις 11 Ιανουαρίου 2024, οι 6 στους 10 (59%) συμμετέχοντες ήταν υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων, ενώ 37% ήταν κατά. Είναι πολύ πιθανόν οι κινητοποιήσεις των φοιτητών και των μελών ΔΕΠ να έχουν ισορροπήσει αυτόν τον συσχετισμό. Βάσει της δημοσκόπησης ακόμα και ένα ποσοστό 22% του ΚΚΕ και 34% του ενιαίου ΣΥΡΙΖΑ ήταν υπέρ των ιδιωτικών πανεπιστημίων. https://www.ieidiseis.gr/politiki/230367/dimoskopisi-prorata-nai-sta-idiotika-panepistimia-lene-6-stous-10-polites-alla-me-afstira-kritiria
Αυτό που επίσης μου έκανε εντύπωση είναι ότι ένα συνολικό 36% εκτιμά ότι τα ιδιωτικά πανεπιστήμια θα συμβάλουν στην αναβάθμιση των δημόσιων πανεπιστημίων, κάτι που είναι εντελώς ανορθολογικό για τους εξής λόγους:
– Τα δημόσια πανεπιστήμια υποχρηματοδοτούνται, όπως δείχνουν τα ίδια τα δεδομένα του Μετσόβιου Πολυτεχνείου και του Πανεπιστημίου της Κρήτης με μείωση περίπου 60% σε δαπάνες μεταξύ 2009 και 2024 και μείωση μελών ΔΕΠ -36% και -9% για ΕΜΠ και Κρήτη. https://www.esos.gr/arthra/86418/i-sygklitos-toy-pan-kritis-gia-ti-viosimotita-toy-idrymatos?fbclid=IwAR0YlfmOkGeUBTAxG_Ph3eRElC8pC-hj5X1DyxIWIinw2Guue_Ca1vpfxvs
– Η Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής έχει αποκλείσει επιπλέον 15 χιλιάδες φοιτητές από την τριτοβάθμια και μείωσε τον φοιτητικό πληθυσμό στα περιφερειακά πανεπιστήμια π.χ. στο Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας -49%, στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου -40%, μέσα σε μία χρονιά από το 2020 στο 2021. https://kozan.gr/archives/519059 Γεγονός που δείχνει ότι σκοπίμως πετάχτηκαν απέξω 15 χιλ. φοιτητές ώστε να αυξηθεί η ζήτηση για ιδιωτικά πανεπιστήμια και ένα μεγάλο μέρος τους να είναι φοιτητές που δεν κατάφεραν να μπουν στα δημόσια πανεπιστήμια και λόγω ΕΒΕ.
– Ένα 57% στη δημοσκόπηση της Prorata όταν ακούει “μη κρατικά πανεπιστήμια” φαντάζεται ξένα πανεπιστήμια. Τα Χάρβαρντ και εν γένει φημισμένα αμερικανικά και αγγλικά πανεπιστήμια δεν διαθέτουν παραρτήματα στην Ευρώπη. Μια τέτοια επένδυση δεν είναι κερδοφόρα. Τα όποια παραρτήματά τους που υπάρχουν στην Ευρώπη προσφέρουν συνήθως κάποια μαθήματα για 1-2 εξάμηνα σε τομείς που κυρίως σχετίζονται με τη διεθνή πολιτική και την κουλτούρα, αλλά μέχρι εκεί. Αντιθέτως η στρατηγική των φημισμένων πανεπιστημίων είναι να προσελκύουν φοιτητές στη χώρα βάσης έλκοντας ξένο πνευματικό κεφάλαιο (brain drain) και προωθώντας τη φήμη τους στη χώρα που ανοίγουν αυτά τα παραρτήματα. Είναι ψαράδες και όχι πρόσκοποι.
Ακόμα και στη μία από τις δύο χώρες που γνωρίζω, το Κατάρ (η άλλη είναι το Κουβέιτ) κάποια φημισμένα πανεπιστήμια (π.χ. το Texas A&M ή το Carnegie Melon) έχουν ανοίξει πάνω από 2-3 σχολές ώστε να νοούνται ως μικρά πανεπιστημια (μέσω franchising) και έτσι προσπαθούν να αλιεύσουν φοιτητές για μεταπτυχιακές σπουδές. Το Κατάρ όμως έχει διακηρυγμένο στρατηγικό στόχο εδώ και δύο δεκαετίες να αποτελέσει το πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο του αραβικού κόσμου (22 χώρες, 475 εκατομμύρια) και λειτουργεί ως μεσολαβητής-μεταπράτης σε αυτή την σχέση χώρας-ξένων πανεπιστημίων. Δεν ξέρω εάν αυτό αποφέρει χειροπιαστό οικονομικό όφελος στο Κατάρ, καθότι τα κέρδη διοχετεύονται στο εξωτερικό αλλά μάλλον εξυπηρετεί τη διεθνή του πολιτική στόχευση. Ποιανού όμως νοητού κόσμου θα μπορούσε η σημερινή Ελλάδα να αποτελέσει πνευματικό και πολιτισμικό κέντρο; Η συλλογική φαντασίωση της πλειοψηφίας δεν φαίνεται λοιπόν να αντέχει στην ανάλυση.
– Σπανίως έχω δει στη βιβλιογραφία διδακτικό προσωπικό το οποίο προέρχεται από παραρτήματα να συμβάλλει στην έρευνα που έτσι και αλλιώς είναι διεθνοποιημένη και ανταγωνιστική. Για παράδειγμα, δεν θα βρούμε στη λίστα The Times Higher Education των 1000 καλύτερων πανεπιστημίων στο κόσμο ούτε το Texas A&M University-Qatar, ούτε το Carnegie Mellon University -Qatar, πολύ περισσότερο δεν θα βρούμε ΚΑΝΕΝΑ παράρτημα γιατί απλά δεν παράγουν αρκούντως σοβαρό ερευνητικό έργο. Ενώ λοιπόν το Texas A&M κατέχει την 118η θέση στη λίστα των Times, το αντίστοιχο στο Κουβέιτ είναι στην 1001-1200 θέση και το αντίστοιχο στο Κατάρ είναι εκτός λίστας. Αντιθέτως όλα τα γνωστότερα ελληνικά δημόσια πανεπιστήμια (Εθνικό Μετσόβιο, Καποδιστριακό, Αριστοτέλειο, Κρήτης, Πάτρας, Θεσσαλίας) είναι εντός της χιλιάδας. Μπορούν τα παραρτήματα των ξένων φημισμένων πανεπιστημίων να αυξήσουν τον ερευνητικό ανταγωνισμό εντός της χώρας; Φυσικά και όχι.
Απ’ όλη λοιπόν την κάλπικη επιχειρηματολογία για τα ιδιωτικά πανεπιστήμια απομένει το επιχείρημα ότι η ίδρυση ιδιωτικών πανεπιστημίων θα ανασχέσει την εκροή φοιτητών που αναζητούν σπουδές στο εξωτερικό. Αυτό εξάλλου φαίνεται να πιστεύει η πλειοψηφία (42%) στη δημοσκόπηση όσων τάσσονται υπέρ της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων. Είναι ίσως το μόνο επιχείρημα που θα μπορούσε να περάσει το κατώφλι της σοβαρότητας, “εντός των παροικούντων στην Ιερουσαλήμ”.
Ορισμένες παρατηρήσεις:
1. Το παραπάνω δεν είναι ένα ακαδημαϊκό επιχείρημα. Ακαδημαϊκά, η ίδρυση ιδιωτικών όχι μόνο δεν θα αναβαθμίσει το δημόσιο πανεπιστήμιο αλλά θα το βλάψει. Τα δημόσια θα συγκρίνονται εντός της χώρας με “δεύτερα” ιδιωτικά ακαδημαϊκά ιδρύματα.
2. Απομένει λοιπόν ένα οικονομικό επιχείρημα και μόνο, δίχως κάποια ακαδημαϊκή στόχευση. Να περιοριστεί η εκροή φοιτητών που αναζητούν σπουδές στο εξωτερικό για να μείνει το συνάλλαγμα στην Ελλάδα και να κυκλοφορεί εντός της χώρας. Το ερώτημα είναι κατά πόσο θα μπορούσε η ίδρυση “μη κερδοσκοπικών” (βλ. ιδιωτικά γιατί τα κέρδη θα διοχετεύονται μέσω υπέρογκων μισθών στα διευθυντικά στελέχη) να ανακόψει την εκροή φοιτητών;
3. Μια υποκρισία υπάρχει στο επιχείρημα, όταν αυτό εκφέρεται από την κυβέρνηση της ΝΔ. Εάν την ενδιέφερε όντως το συνάλλαγμα δεν θα έκοβε “με το καλημέρα” τα 20 και πλέον νέα τμήματα στο μηχανογραφικό δελτίο των Πανελλαδικών, ανάμεσά τους και τη Νομική Πατρών. Τα οποία εν δυνάμει σε 5 χρόνια θα συγκέντρωναν τουλάχιστον 4 χιλιάδες φοιτητές. Ακόμα δεν θα ψήφιζε την ΕΒΕ που κόβει το δρόμο προς την ανώτατη εκπαίδευση σε 15 χιλιάδες φοιτητές. https://www.foititikanea.gr/%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%B5%CF%82-%CE%B5%CE%BE%CE%B5%CF%84%CE%AC%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AE%CE%BD%CE%B9%CE%B5%CF%82-2021/23932-%CE%B5%CE%BA%CF%84%CF%8C%CF%82-%CF%80%CE%B1%CE%BD%CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BC%CE%AF%CF%89%CE%BD-40-229-%CF%85%CF%80%CE%BF%CF%88%CE%AE%CF%86%CE%B9%CE%BF%CE%B9-16-%CF%84%CE%BC%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CF%87%CF%89%CF%81%CE%AF%CF%82-%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AD%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-17-%CF%84%CE%BC%CE%AE%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1-%CE%BC%CE%B5-%CE%BC%CF%8C%CE%BB%CE%B9%CF%82-%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CE%B5%CE%B9%CF%83%CE%B1%CE%BA%CF%84%CE%AD%CE%BF Σύνολο περίπου 19 χιλιάδες φοιτητές μένουν έτσι εκτός δημοσίων πανεπιστημίων και θα αποτελέσουν την κρίσιμη μάζα για τα σχεδιαζόμενα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
4. Είναι ενδεικτικό μια επιχειρηματολογίας που ψαρεύει σε θολά νερά ότι ποτέ δεν δίνονται από τους κρατούντες συγκεκριμένα νούμερα. Πόσους φοιτητές πιστεύει η κυβέρνηση ότι θα κρατήσει στην Ελλάδα με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια σε ένα βάθος 5 ή 10 χρόνων; 5 χιλιάδες, 10 χιλιάδες, 15 χιλιάδες; Κανένα νούμερο. Ποιο θα είναι το οικονομικό αντίκτυπο ως προς το συνάλλαγμα το οποίο επικαλείται.
Συγγνώμη αλλά και η τελευταία ιδιωτική επιχείρηση όταν κάνει business plan, βάζει κάποιους στόχους. Η “φιλελεύθερη” κυβέρνηση της ΝΔ δεν μπαίνει στην ανάγκη να θέσει κανέναν σχετικό στόχο.
5. Ποια είναι η δομή των αποφοίτων που αναζητούν πτυχίο στο εξωτερικό; Γνωρίζουμε ακριβώς; Όχι, αλλά υποπτευόμαστε. Υπάρχουν 4 δρόμοι: Δύο είναι υψηλής ταχύτητας, άλλοι δρόμοι είναι πιο χαμηλής ταχύτητας (δηλ. τα προπτυχιακά αλλά και τα μεταπτυχιακά σεμινάρια που αποτελούν προσόντα για δουλειά σε εκπαιδευτικούς π.χ. 400ωρα).
Στο δρόμο υψηλής ταχύτητας υπάρχουν δύο κατηγορίες. Στην πρώτη ανήκουν όσοι παίρνουν το International Baccalaureate στα καλά ιδιωτικά σχολεία των περίπου 10+ χιλ. ευρώ (Κολλέγιο Αθηνών, Κωστέας Γείτονας, Δούκας, ένα σύνολο 12 σχολείων) που πρέπει να αποτελούν 500-1000 μαθητές κάθε χρόνο. Στη δεύτερη κατηγορία υψηλής ταχύτητας ανήκουν οι φοιτητές που τελειώνουν το βασικό πτυχίο στην Ελλάδα και συνεχίζουν στο εξωτερικό για μεταπτυχιακές σπουδές γιατί διαθέτουν την οικονομική άνεση να πληρώσουν τα μεταπτυχιακά σε ένα φημισμένο πανεπιστήμιο (κάποιοι βέβαια εξασφαλίζουν υποτροφία). Στη συντριπτική πλειοψηφία τους προέρχονται από οικογένειες που ανήκουν στο ανώτερο 10% της πυραμίδας του πλούτου ή έστω στην επόμενη ζώνη του 10%, δηλ. της ανώτερης μεσαίας τάξης. Και αν κάποιοι από το ανώτατο 10% επιτρέψουν στη χώρα μετά τις μεταπτυχιακές γιατί υπάρχει “στρωμένη δουλειά”, το επόμενο 10% σπανίως θα το κάνει γιατί δεν υπάρχουν οι ανάλογες οικονομικές ευκαιρίες. Αυτός είναι ο βασικός λόγος του brain drain και δεν μπορεί τίποτα εντός της ακαδημαϊκής σφαίρας να το αλλάξει. Όταν μάλιστα οι προσλήψεις στα ΑΕΙ γίνονται με το σταγονόμετρο και οι μισθοί δεν έχουν σχέση με αυτούς στις ΗΠΑ, Σκανδιναβία, Ολλανδία, Βρετανία κ.ά.
6. Με βάση την οικονομική θέση της χώρας για τα επόμενα 10 χρόνια, υπολογίζω πολύ συντηρητικά ότι τουλάχιστον 10 χιλιάδες φοιτητές θα φοιτούσαν στο εξωτερικό ό,τι και εάν γινόταν στο ακαδημαϊκό τοπίο. Η φοιτητική μετανάστευση “υψηλών προσόντων” και “βαριών πορτοφολιών” (τυπικά τα δίδακτρα είναι πάνω από 15 χιλ. ευρώ το χρόνο στα δημόσια της Αγγλίας και των ΗΠΑ, 50 χιλιάδες και βάλε στα “μη κερδοσκοπικά” των ΗΠΑ) έχει βάση οικονομική και όχι ακαδημαϊκή. Η φοιτητική μετανάστευση σχολών με χαμηλότερη ζήτηση θα μπορούσε να περιοριστεί χωρίς την Ελάχιστη Βάση Εισαγωγής και με νέες σχολές που να καλύπτουν περισσότερα ενδιαφέροντα. Αντιθέτως όμως η κυβερνητική πολιτική επιδιώκει ενεργητικά τη διοχέτευση αυτής της ζήτησης προς τα ιδιωτικά πανεπιστήμια.
7. Έχουν ανοίξει ιδιωτικά πανεπιστήμια στην Κύπρο όπου υπάρχουν έξι τέτοια (Φρέντερικ, Λευκωσίας κ.ά.) από το 2007 που εκεί η επιχειρηματολογία εδραζόταν κυρίως σε “εθνικούς λόγους”. Παρόλα αυτά, σύμφωνα με τα συντηρητικά δεδομένα δηλ. φοιτητές κανονικής εγγραφής και όχι προγραμμάτων κινητικότητας τύπου Erasmus από το ινστιτούτο UNESCO Institute for Statistics μόνο 11.681 φοιτητές στην Κύπρο το 2021 προέρχονταν από το εξωτερικό (συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας), ενώ 26.718 φοιτούσαν στο εξωτερικό (από τους οποίους 8 χιλ. στην Ελλάδα και άλλοι 8 χιλ. στην Αγγλία). Το ισοζύγιο για την Κύπρο είναι αρνητικό (-15 χιλιάδες) παρά το γεγονός ότι διαθέτει έξι ιδιωτικά πανεπιστήμια.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, το 2021, 40.595 φοιτητές φοιτούσαν στο εξωτερικό (εκροές), ενώ 23.792 ξένοι φοιτητές ήταν στην Ελλάδα (εισροές), πλήθος που αντιπροσωπεύει το 5-7% του συνόλου των φοιτητών στην Ελλάδα. http://data.uis.unesco.org/index.aspx?queryid=3804
8. Ενώ λοιπόν οι περισσότερες χώρες της Ευρώπης (και οι ΗΠΑ, Καναδάς) έχουν θετικό ισοζύγιο εισροών-εκροών φοιτητών, στην Ελλάδα το ισοζύγιο είναι αρνητικό (-16.803 φοιτητές), το οποίο όμως δεν θα περιοριστεί με την έλευση των ιδιωτικών όπως δείχνει και το παράδειγμα της Κύπρου. Υπάρχουν γι’ αυτό: (α) εξωτερικοί λόγοι δηλ. οικονομικοί λόγοι που αφορούν την οικονομική θέση και την προοπτική της χώρας και (β) ενδογενείς λόγοι δηλ. η ανανέωση των πολιτικών και οικονομικών ελίτ στα φημισμένα πανεπιστήμια της Αγγλίας, ΗΠΑ, Γαλλίας που αφορά σε ένα σημαντικό αριθμό εκροών – συνολικά πάνω από 10 χιλιάδες.
9. Εάν δούμε προσεκτικά τον Πίνακα, θα παρατηρήσουμε ένα pattern ότι οι πιο πλούσιες χώρες και οι χώρες με αποικιοκρατική παράδοση ή/και συγγένεια γλώσσας τραβούν φοιτητές από τις πρώην φτωχότερες αποικίες. Ας αναλύσουμε τις κύριες εισροές για τη Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία (χώρες του Νότου):
Γαλλία (250 χιλ. εισροές φοιτητών από άλλες χώρες)
- Μαρόκο: 42 χιλ
- Αλγερία: 31 χιλ.
- Κίνα 28 χιλ
- Ιταλία 15 χιλ
- Τυνησία 13 χιλ
- Σενεγάλη 12 χιλ
https://erudera.com/statistics/france/france-international-student-statistics/
Ισπανία (80 χιλ. εισροές φοιτητών από άλλες χώρες)
- Ιταλία 21 χιλ
- Ισημερινός 17 χιλ
- Γαλλία 16,5 χιλ
- Κολομβία 16,4 χιλ
- Κίνα 12,5 χιλ
- ΗΠΑ 9 χιλ (βλ. ταινία Βίκυ-Χριστίνα-Μπαρτσελόνα)
- Μεξικό 8,5 χιλ.
https://erudera.com/statistics/spain/spain-international-student-statistics/
Ιταλία (72 χιλ. εισροές φοιτητών από άλλες χώρες)
- Ρουμανία 10 χιλ
- Αλβανία 9 χιλ
- Κίνα 8 χιλ
- Ινδία 4,5 χιλ
- Ιράν 4,5 χιλ
- Μαρόκο 3 χιλ.
Πορτογαλία (47 χιλ. εισροές φοιτητών από άλλες χώρες)
- Βραζιλία 17 χιλ
- Γουινέα Μπισάου 7 χιλ
- Πράσινο Ακρωτήρι 6,5 χιλ
- Αγκόλα 5 χιλ
- Γαλλία 3,4 χιλ
https://studytravel.network/magazine/news/0/30150
Τι θα συνεισφέρουν λοιπόν τα ιδιωτικά πανεπιστήμια; Το αυτοκρατορικό παρελθόν της χώρας (δεν έχει), τη συγγένεια των γλωσσών που κάνει τη μετάβαση πιο άνετη (δεν έχει πέραν της Κύπρου), την οικονομική άνθισή της (δεν έχει) ή την ηγεμονική θέση σε κάποιο μερος του κόσμου (όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια στην Τουρκία ή στο Κατάρ- η Ελλάδα δεν έχει τέτοια θέση).
Επομένως δεν υπάρχουν σήμερα διαφαινόμενα κανάλια με βάση της θέση της χώρας τα οποία θα έκαναν την εισροή φοιτητών από το εξωτερικό ένα σοβαρό ενδεχόμενο. Γιατί κάποιοι φοιτητές απέξω να έρθουν σε δεύτερα ιδιωτικά πανεπιστήμια όταν τα καλύτερα δημόσια πανεπιστήμια καλύπτουν επαρκώς τις ανάγκες; Αυτό που μάλλον θα συμβεί είναι μια εσωτερική αναδιάρθρωση του φοιτητικού πληθυσμού με ένα μέρος του να καναλιζάρεται στα εγχώρια ιδιωτικά πανεπιστήμια. Τελικά ακόμα και το οικονομικό επιχείρημα που φαίνεται να είναι το ισχυρό ατού των υποστηρικτών της ίδρυσης ιδιωτικών πανεπιστημίων στη χώρα βαίνει αδύναμο όταν προσκρούει στη συγκεκριμένη ανάλυση.
—–
*Ο Δ. Α. είναι καθηγητής στο Southern Illinois University Carbondale
Ανάρτηση στο fb, Κυριακή 21/1/24
e-prologos.gr
