Για τη γύμνωση ως εξουθένωση και ως «ποινή»
Για τη γύμνωση ως εξουθένωση και ως «ποινή», δυο κουβέντες μου:
«Ο Τσαρλς Ταίηλορ έχει πει ότι ο άνθρωπος είναι ζώο αυτοερμηνευόμενο, μα η κρίσιμη διαφορά του από τα άλλα ζώα δεν είναι απλώς η αυτογνωσία. Είναι “η αίσθηση κάποιου μέτρου”, με χαρακτηριστική περίπτωσή της τη ντροπή. “Ο πρωταρχικός τόπος της ντροπής είναι ενώπιον των άλλων, στον δημόσιο χώρο […]. Αφορά μέτρα τεθειμένα μόνο σε όντα με αυτογνωσία και προ πάντων όντα τα οποία κοινωνούν προς άλλα δια της γνώσεως του προσώπου τους”. Θανατερή στρέβλωση, λοιπόν, της επικοινωνίας πρόσωπο προς πρόσωπο, είναι η βάναυση έκθεση του προσώπου του άλλου στη δημόσια ντροπή. Εδώ το κακό δεν έγκειται στο να στερείται κάποιος τη θέα του προσώπου του άλλου (όπως εμβληματικά περιγράφει την κόλαση η αφήγηση του αββά Μακαρίου), αλλά στο να εξουθενώνεται κάποιος μπροστά στο πρόσωπο των άλλων. Μαΐστορες της απανθρωποποίησης οι Ναζί, γύμνωναν τα θύματά τους ενώπιον όλων. Και τα κούρευαν, για να τους αφαιρέσουν τη συγκεκριμένη τους όψη. Το αλλοιωμένο θύμα παραδινόταν στα μάτια των άλλων, αλλά και οι βασανιστές υποχρεώνονταν να κοιτάζουν –πρόσωπο προς πρόσωπο– τον βασανισμό. Έτσι βεβαιωνόταν ο ανδρισμός τους, καθόσον ο οίκτος και οι συσπάσεις συμπόνοιας περιφρονούνταν ως χαρακτηριστικά των γυναικών. Με αποκαλυπτικό τρόπο ο Ρούντολφ Ες, διοικητής του Άουσβιτς, περιέγραψε πώς ο ίδιος όχι μόνο διέταζε, αλλά παρακολουθούσε ιδίοις όμμασιν, για ώρες ολόκληρες, μέρα και νύχτα, το γύμνωμα των αιχμαλώτων και το μαρτύριό τους μέσα στους θαλάμους αερίων. Η ομολογία του ήταν οδυνηρά αποκαλυπτική: “Οι γιατροί μού ζητούσαν να κοιτώ, κι έπρεπε να το κάνω, διότι ήμουν αυτός τον οποίον κοιτούσαν όλοι”. Πράγματα μακρινά; Καθόλου! Εντελώς σημερινά, εντελώς εφαρμοσμένα σε σύγχρονα βασανιστήρια (όπου μάλιστα οι μειδιώντες βασανιστές βιντεοσκοπούνται δίπλα στα θύματα), εντελώς εφιαλτικά!».
Απόσπασμα από το μελέτημα: Θανάσης Ν. Παπαθανασίου, «Βιβλικές και θεολογικές όψεις της ανθρώπινης όψης», το οποίο περιλαμβάνεται σε υπό έκδοση επετειακό τόμο της Ελληνικής Βιβλικής Εταιρίας για τα 200 χρόνια της (αρχικά, εισήγηση σε εκδήλωση της Εθνικής Βιβλιοθήκης με γενικό θέμα «Το πρόσωπο στην τέχνη και στη σκέψη», 18 Οκτωβρίου 2018).
Θ.Ν.Π. / 7-12-2019
Tο εικαστικό: έργο του Κολομβιανού Fernando Botero
