Γράφει ο Ανδρέας Δενεζάκης

Η Χασάνκεϊφ χάθηκε στα νερά του ποταμού

και μαζί της μια σπάνια Παγκόσμια Ιστορική Κληρονομιά

Η πόλη Χασάνκεϊφ (Hasankeyf — κουρδικά Heskîf), και η γύρω ιστορική περιοχή έχει ήδη, στο μεγαλύτερο μέρος της, σκεπαστεί από τα νερά του Τίγρη ποταμού. Η λειτουργία του υδροηλεκτρικού φράγματος  Ιλίσου (Ilısu Dam), κατακρατώντας τα νερά του Τίγρη, δημιούργησε μια τεχνητή λίμνη η οποία κατάπιε ήδη 50 χωριά, και μαζί τους μοναδικά ευρήματα και μνημεία 12.000 χρόνων.

5.500 σπηλιές, εκατοντάδες μνημεία που έχουν ανακαλυφθεί στο παρελθόν, και ανυπολόγιστος αριθμός άλλων που περίμεναν την σκαπάνη των αρχαιολόγων, μαρτυρούν το πέρασμα ανθρώπινων πολιτισμών από την εποχή του Χαλκού. Τουλάχιστον είκοσι ανατολικοί και δυτικοί πολιτισμοί έχουν αφήσει τα ίχνη τους εκεί. Ηταν ένα ζωντανό μουσείο στη σκιά των ασβεστολιθικών βράχων, από τα υπολείμματα των πρώτων οικιστών, της νεολιθικής εποχής, ως τους Βαβυλώνιους, τους Ασσύριους, τους Ελληνες, τους Ρωμαίους, τους  Βυζαντινούς, της κουρδικής καταγωγής  μουσουλμανικής δυναστείας του Σαλαχαντίν Αγιουμπ και τους Οθωμανούς. Υπάρχουν 300 αρχαιολογικοί χώροι που περίμεναν την αρχαιολογική έρευνα. Μόνο δυο από αυτούς έχουν ανασκαφεί και κάθε έρευνα άλλαζε και εμπλούτιζε τις γνώσεις μας για την Ιστορία. Αλλά πριν ανασκαφούν οι υπόλοιποι χώροι, το φράγμα του Ιλίσου τα έχει πια καταποντίσει για πάντα κάτω από τα νερά του Τίγρη ποταμού.

Μια περιοχή πλουσιότερη σε ευρήματα από την Έφεσο, την Τροία και την Καππαδοκία. Ένα έγκλημα ενάντια στην Παγκόσμια Πολιτιστική Κληρονομιά, εφάμιλλη της καταστροφής του βουδιστικού ναού  από τους Ταλιμπάν στο Αφγανιστάν και της καταστροφής της Παλμύρας από τους ισλαμοφασίστες του ISIS  στη Συρία.

Η Χασάνκεϊφ άρχισε να πλημμυρίζει από τον Ιούλη του 2019. Η τουρκική κυβέρνηση, κάτω από τα παγωμένα, αδιάφορα, αλλά εξίσου ένοχα βλέμματα της διεθνούς κοινότητας, καταστρέφει την ιστορική πόλη, για να δημιουργήσει τον υδροηλεκτρικό σταθμό Ιλίσου, ο οποίος έχει σχεδιαστεί να λειτουργεί για 50 χρόνια και είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα φράγματα στον κόσμο, παρά τις διαμαρτυρίες για τον εκτοπισμό χιλιάδων ανθρώπων. Οι κάτοικοι μετακινούνται από την αρχαία πόλη στη Νέα Χασάνκεϊφ.

Το αμέσως επόμενο διάστημα θα πλημμυρίσει και η υπόλοιπη περιοχή. Συνολικά η Χασάνκεϊφ και 199 χωριά, εξαφανίζονται για πάντα, με τους κατοίκους τους να υποχρεώνονται σε βίαιη μετεγκατάσταση σε μόλις τέσσερις νέους οικισμούς, την Νέα Χασάνκεϊφ, που έχει κατασκευάσει για αυτό το λόγο ο Κρατικός Οργανισμός Υδραυλικών Εργων (DSİ), ή να μεταναστεύσουν κατά δεκάδες χιλιάδες, στο Μπατμάν, στην Σιίρτ, το Ντιγιάρμπακιρ και άλλες μεγάλες πόλεις της Τουρκίας.

Η Νέα Χασάνκεϊφ, 3 χιλιόμετρα μακριά από την αρχαία πόλη, έχει τη δυνατότητα να στεγάσει 700 οικογένειες στα σπίτια που έχουν χτιστεί. Στο νέο Μουσείο που αναγέρθηκε φιλοξενούνται 4.000 εκθέματα που διασώθηκαν από τα νερά και μεταφέρθηκαν εδώ, ενώ στο γύρω Αρχαιολογικό Πάρκο που δημιουργήθηκε μεταφέρθηκαν 8 σημαντικά μνημεία τα οποία ξεριζώθηκαν από τον φυσικό τους χώρο.

Δίπλα στα μεγάλα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι κάτοικοι, χάνοντας τα χωράφια τους και τους χώρους που έβαζαν τα ζώα τους, έχουν να αντιμετωπίσουν και την έλλειψη πόσιμου νερού στη νέα πόλη. Οι άνθρωποι εξωθούνται σε αναγκαστική εσωτερική μετανάστευση. Στο εγγύς μέλλον η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού της Νέας Χασάνκεϊφ δεν θα αποτελείται από ντόπιους.

Η Χασάνκεϊφ έχει εκκενωθεί τελείως από τους κατοίκους της. Η πρόσβαση στον οικισμό των 12.000 ετών, σε ότι έχει απομείνει, είναι πλέον δυνατή μόνο με ειδική άδεια.

Το σχέδιο GAP για την αξιοποίηση των υδάτων

Την δεκαετία του ’70, η Τουρκία σχεδιάζει και αρχίζει την υλοποίηση ενός φιλόδοξου σχεδίου με τον τίτλο Εργο Νοτιοανατολικής Ανατολίας (Güneydoğu Anadolu Projesi —  GAP), για την αξιοποίηση των υδάτων του Τίγρη και του Ευφράτη, με σκοπό την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, την άρδευση των νοτιοανατολικών της επαρχιών.  Το σχέδιο GAP επηρεάζει μια συνολική έκταση 75.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Προβλέπεται όταν ολοκληρωθεί το GAP θα αποτελείται από 22 φράγματα και 19 σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και θα παρέχει νερό άρδευσης σε 1.700.000 στρέμματα.

Το φράγμα Ιλίσου αποτελεί μέρος αυτού του σχεδίου.

Το 1983 ξεκίνησε η κατασκευή του φράγματος Ατατούρκ, στον Ευφράτη. Είναι το μεγαλύτερο  φράγμα, του σχεδίου GAP. Η χωρητικότητας της δεξαμενής του φράγματος είναι 48,4 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα και είναι τέτοια ώστε να χωρέσει όλο τον ετήσιο υδάτινο όγκο του Ευφράτη. Το φράγμα ολοκληρώθηκε το 1994 και το γέμισμα της λίμνης προκάλεσε σημαντικά προβλήματα ξηρασίας στη Συρία και το Ιράκ.

Η ολοκλήρωση του GAP είχε προγραμματιστεί για το 2010, αλλά η Παγκόσμια Τράπεζα σταμάτησε τη χρηματοδότηση επειδή δεν υπήρχε επίσημη συμφωνία για την κατανομή των υδάτων του Ευφράτη και του Τίγρη με τα όμορα ενδιαφερόμενα κράτη, Συρία και Ιράκ.

Σήμερα, μετά την εισβολή και τον πόλεμο στο Ιράκ και την «Αραβική Ανοιξη» στη Συρία, δεν υπάρχουν συνομιλητές για να συζητήσουν την κατανομή των υδάτων. Ετσι μόνη της η Τουρκία υλοποιεί σχέδια που έχει εκπονήσει από πολλά χρόνια.

Οργανώνονται διαμαρτυρίες εναντίον της δημιουργίας του φράγματος Ιλίσου, από τους Κούρδους και τους κατοίκους της περιοχής, από περιβαλλοντολόγους Τούρκους και ξένους και οικολογικές οργανώσεις. Το 2002 οι διαμαρτυρόμενοι σημείωσαν μια σημαντική νίκη όταν ευρωπαϊκές εταιρείες, κάτω από την διεθνή κατακραυγή,  αποσύρθηκαν από το σχέδιο. Τρία χρόνια μετά, άλλες ευρωπαϊκές εταιρείες ξαναβάζουν μπροστά το σχέδιο.

Το 2009 κάτω από τις συνεχιζόμενες διαμαρτυρίες οι ευρωπαίοι επενδυτές αποσύρουν την χρηματοδότηση από το έργο. Τον επόμενο χρόνο παρεμβαίνουν οι τουρκικές τράπεζες και χρηματοδοτούν την κυβέρνηση με εκατομμύρια δολάρια ώστε να προχωρήσει το έργο.

Τον Γενάρη του 2013 το Ανώτατο Δικαστήριο της Τουρκίας αποφασίζει το πάγωμα της κατασκευής του φράγματος γιατί παραβιάζονταν η νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος. Τρείς μήνες αργότερα η τουρκική κυβέρνηση θεσπίζει τροποποίηση του νόμου και η παραβίαση της νομοθεσίας παύει να αποτελεί εμπόδιο.

Στις αρχές του 2019, η τουρκική κυβέρνηση ψηφίζει νόμο για την… «Προστασία της φύσης και της βιοποικιλότητας», με τον οποίο επιτρέπεται πλέον να κατασκευάζονται φράγματα, ακόμη και σε εθνικά πάρκα και, επιπλέον, δεν απαιτείται προηγούμενη εκτίμηση των Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων…

Ο πόλεμος του νερού

Οι πηγές του Τίγρη και του Ευφράτη, όπως και οι σπουδαιότεροι παραπόταμοι του Ευφράτη, βρίσκονται στο τουρκικό έδαφος και μάλιστα διασχίζουν εδάφη τα οποία κατοικούνται κύρια από τους Κούρδους.

Ο Ευφράτης έχει συνολικό μήκος 2.760 χιλιόμετρα, πηγάζει από την περιοχή της Τουρκικής Αρμενίας, διασχίζει όλο το βόρειο Κουρδιστάν (Τουρκία), περνάει στη Συρία, δυτικά του Κομπανί, μετατρέποντας ένα μεγάλο μέρος της ερήμου σε εύφορη γη, και νοτιοανατολικά περνάει στο Ιράκ, όπου συνεχίζει την ζωογόνα πορεία του και στα τελευταία χιλιόμετρα της διαδρομής του χύνεται στον Περσικό Κόλπο, αφού ενωθεί με τον άλλο γίγαντα, τον Τίγρη ποταμό.

Ο Τίγρης έχει μήκος 1.850 χιλιόμετρα, πηγάζει από τα όρη του βόρειου Κουρδιστάν, διασχίζει τα εδάφη του Κουρδιστάν, διέρχεται από ένα βορειοανατολικό άκρο της Ροζάβα στη Συρία και απλώνεται στη πεδιάδα της Μεσοποταμίας, στο Ιράκ, μέχρι να ενωθεί με τον Ευφράτη.

Ο Ευφράτης μαζί με τον Τίγρη ουσιαστικά είναι ο λόγος ύπαρξης της Συρίας και του Ιράκ. Χωρίς αυτά τα δυο ποτάμια οι δύο χώρες θα είχαν μετατραπεί σε μια τεράστια άγονη και ακατοίκητη έρημο.

Για να μπορέσει η Τουρκία να αξιοποιήσει τον έλεγχο των υδάτων, πρέπει να σιγουρευτεί ότι δεν θα δημιουργηθούν κουρδικές οντότητες στις περιοχές (αυτόνομες περιοχές, αυτοδιάθεση των κουρδικών πληθυσμών, ανεξάρτητο κράτος κλπ) και αυτός είναι ο βασικός λόγος των σφαγών του τουρκικού κράτους στο βόρειο Κουρδιστάν, με στόχο την πλήρη αποκουρδοποίηση της περιοχής, ή, στην καλύτερη περίπτωση την μεταφορά των πληθυσμών με μέθοδες εκτόπισης και πλήρη «τουρκοποίησή» τους στα μεγάλα αστικά κέντρα όπου θα αναζητήσουν καταφύγιο. Σ’ αυτό το σχέδιο εντάσσεται η φυλάκιση, ενάντια σε κάθε έννοια δικαίου, των ηγετών του Δημοκρατικού Κόμματος των Λαών (HDP), μαζί με πολλούς βουλευτές και δημάρχους των κουρδικών περιοχών. Στο ίδιο πλαίσιο κινείται και η βίαιη κατοχή εδαφών στη βορειοδυτική Συρία, στο Αφρίν και το δοκιμαζόμενο Ιντλίμπ, η αιματηρή επέμβαση στη Ροζάβα, εναντίον των Κούρδων, και το κυνήγι του PKK στο Ιράκ, στα εδάφη του ιρακινού Κουρδιστάν που λίγο πολύ ελέγχει πολιτικά.

Το φράγμα Ιλίσου, στον Τίγρη ποταμό, στο βόρειο Κουρδιστάν, στην επαρχία Μπάτμαν, είναι έτοιμο. Ο τύμβος του Ζεϊνέπ Μπέη έχει ήδη μεταφερθεί, μαζί με τα άλλα 7 σημαντικά μνημεία.  Η κύρια λειτουργία του φράγματος θα είναι η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας 1200 MW.  Υπολογίζεται να έχει διάρκεια ζωής 50 με 70 χρόνια.  Γι’ αυτά τα αμφίβολα βραχυπρόθεσμα κέρδη:

— Εξαφανίστηκε οριστικά η Χασάνκεϊφ, με τους εκατοντάδες αρχαιολογικούς χώρους, μαζί με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς, πολιτιστική κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας, ηλικίας 12.000 ετών, που βρίσκονται ακόμα θαμμένοι στο έδαφός της.

— Ξεριζώνεται ο κουρδικός πληθυσμός της περιοχής, εκτοπίζοντας 70 – 100.000 ανθρώπους που θα δουν τα χωριά τους και τα χωράφια τους να εξαφανίζονται μέσα στα νερά του Τίγρη.

— Θα επιφέρει τεράστιες ζημιές στο ευαίσθητο οικοσύστημα της Μεσοποταμίας, εξαφανίζοντας αρκετά είδη ζωής στη περιοχή, και

— Θα δώσει την δυνατότητα στην Τουρκία να ελέγξει πλήρως τους υδάτινους πόρους του Τίγρη εμποδίζοντάς τους να φτάνουν πλέον, στη Συρία και το Ιράκ.

Ο πόλεμος του νερού δεν ξεκίνησε πρόσφατα, είναι υπόθεση δεκαετιών και σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη και αποτελεί μόνιμη εστία εντάσεων  στη Μέση Ανατολή. Ο έλεγχος των νερών του Τίγρη και του Ευφράτη δεν είναι, ασφαλώς, τα μοναδικά προβλήματα της περιοχής. Είναι όμως ένα σημαντικό υπερόπλο, στην υλοποίηση των τουρκικών σχεδίων.

πηγή: ημεροδρόμος